Karl Gustav-krigane

Karl Gustav-krigane Del av Nordiske krigar Toget over Bält Dato 1655–1660 Stad Danmark, Sverige, Det polsk-litauiske samveldet Resultat Freden i Roskilde (1658) and København (1660) (Sverige og Danmark) Freden i Oliva (Sverige og Habsburg, Brandenburg, Polen-Litauen) Freden i Valiesar (1658) og Kardis (1661) (Sverige og Russland) Partar Sverige Brandenburg-Preussen Transylvania Ukrainske kosakkar[1] Valakia Moldavia Danmark–Noreg Habsburgmonarkiet Polen-Litauen Russland Brandenburg-Preussen  Dei sameinte Nederlanda Kommandantar Karl X Gustav Arvid Wittenberg Magnus de la Gardie Carl Gustaf Wrangel Gustaf Otto Stenbock Per Brahe den yngre Fredrik Vilhelm I George II Rákóczi oberst Zjdanovitsj Fredrik III Ulrik Frederik Gyldenløve Anders Bille † Iver Krabbe Aleksej av Russland Matvej Sjeremetev  † Jakob II Kasimir Vasa Stefan Czarniecki Janusz Radziwiłł Paweł Jan Sapieha Stanisław Lanckoroński Stanisław Potocki Wincenty Gosiewski Fredrik Vilhelm I Raimondo Montecuccoli Jean-Louis Raduit de Souches

Polsk-svenske krigar Livlandskrigen · Sigismund · 1600–11 · 1617–18 · 1621–25 · 1626–29 · Karl Gustav-krigane (Syndefloden) · Den store nordiske krigen · Den fjerde koalisjonskrigen · Den sjette koalisjonskrigen

Dansk-svenske krigar Den svenske frigjeringskrigen · Den nordiske sjuårskrigen · Kalmar · Hannibalfeiden · Karl Gustav-krigane · Den skånske krigen · Den store nordiske krigen · Tyttebærkrigen · Napoleonskrigane

Karl Gustav-krigane Krigsskodeplassar«Den svenske syndefloden» – den russisk-svenske krigen 1656–1658 – Pommern – den danske-svenske krigen (1657–1658) – den dansk-svenske krigen (1658–1660) – Noreg SlagUjście – Danzig – Sobota – Żarnów – Cracow – Nowy Dwór – Wojnicz – Jasna Góra – Gołąb – Warka – Kłecko – 1. Warszawa – 2. Warszawa – Dyneburg – Kokenhusen – Riga – Prostki – Filipów – Chojnice – Toget over Storebælt – Kolding – København – Øresund – Nyborg Avtalar

Karl Gustav-krigane (1655–1660, òg kalla den første nordiske krigen, den andre nordiske krigen eller den vesle nordiske krigen) vart utkjempa mellom Sverige og fiendane Det polsk-litauiske samveldet (1655–1660), Russland (1656–1658), Brandenburg-Preussen (1657–1660), Habsburgmonarkiet (1657–60) og Danmark-Noreg (1657-1658 og 1658–1660). Dei sameinte Nederlanda blanda seg ofte inn mot Sverige.

I 1655 invaderte og okkuperte Karl X Gustav av Sverige det vestlege Polen-Litauen, den austlege halvdelen var alt okkupert av Russland. Den raske svenske framrykkinga vart i Polen kjend som den svenske syndfloden. Storhertugdømet Litauen vart eit svensk len, dei polsk-litauiske armeane overgav seg og den polske kognen Jakob II Kasimir Vasa flykta til habsburgarane. Kurfyrste Fredrik Vilhelm I av Brandenburg og hertug av Preussen støtta i starten godsa i Det kongelege Preussen, men allierte seg med Sverige i byte for Hertugdømet Preussen som eit svensk len. Jakob II Kasimir Vasa utnytta dei såre religiøse kjenslene til katolikkane som levde i dei protestantisk-okkuperte områda og organiserte dei polsk-litauiske militære leiarane i Tyszowce-forbundet, og klarte slik å ta tilbake områda i 1656. Russland utnytta det svenske tilbakeslaget og erklærte krig mot Sverige og pressa inn i Litauen og Svensk Livland.

Karl X Gustav gav så Fredrik Vilhelm I full suverenitet i Hertugdømet Preussen i byte mot militær støtte, og med Radnot-traktaten allierte han seg med transilvanske George II Rákóczi som invaderte Polen-Litauen frå søraust. Jakob II Vasa fann ein alliert i Leopold I av Habsburg, og armeane hans kryssa inn i Polen-Litauen frå sørvest. Dette utløyste invasjonen til Fredrik III av Danmark av det svenske fastlandet våren 1657, i eit forsøk på å gjere opp for resultatet av Hannibalfeiden medan Sverige var oppteken andre stader. Brandenburg forlet alliansen med Sverige då dei fekk full suverenitet over Hertugdømet Preussen av den polske kongen med freden i Wehlau og Bromberg.

Fredrik III sin krig mot Sverige gav Karl X Gustav årsak til å forlate stillstanden i Polen-Litauen og kjempe mot Danmark i staden. Etter å ha marsjert armeen sin vestover og gjort ei farleg kryssing av dei islagde sunda over til Danmark vinteren 1657/58, overraska han ein uførebudd Fredrik III på dei danske øyane og tvinga han til å overgje seg. Med freden i Roskilde måtte Danmark seie frå seg alle dei danske provinsane i det som i dag er Sør-Sverige. Den anti-svenske alliansen hadde samstundes nøytralisert den transilvanske armeen og dei polske styrkane herja Svensk Pommern.

I 1658 bestemte Karl X Gustav at i staden for å dra attende til dei svenske skansane i Polen-Litauen, skulle han heller angripe Danmark på ny. Denne gongen stod Danmark imot åtaket og den anti-svenske alliansen følgde Karl X Gustav til Jylland og Svensk Pommern. Gjennom 1659 forsvarte Sverige skansane sine i Danmark og på sørsida av Austersjøen, dei allierte gjorde liten framgang og det vart forhandla fram ein fredsavtale. Då Karl X Gustav døydde i februar 1660, underteikna etterfølgjaren hans freden i Oliva med Polen-Litauen, Habsburg og Brandenburg i april og Freden i København med Danmark i mai. Sverige fekk helde dei fleste områda dei hadde fått i avtalen i Roskilde, Hertugdømet Preussen vart ein suveren stat, og elles gjekk områda stort sett tilbake til slik dei hadde vore før krigen starta. Sverige hadde alt underskrive ein våpenkvile med Russland i 1658, som førte fram til den endelege freden i Kardis i 1661.

1. ↑ Hrushevsky (2003), pp. 327ff.