Repabliki ya Afrika Borwa
|
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
Motto: "!ke e: ǀxarra ǁke" (ǀXam) "Botee ka go Mehutahuta" |
||||||
Anthem: Kosha ya setšhaba ya Afrika Borwa |
||||||
Location of Afrika Borwa (dark blue) – in Africa (light blue & dark grey) |
||||||
Toropo Kgolo |
| |||||
Largest city | Johannesburg (2006)[2] | |||||
Maleme a semmušo | [3] | |||||
Ethnic groups (0.4em [4]) | ||||||
Demonym | MoAfrika Borwa | |||||
Mmušo | Repabliki ya palamente ya molaotheo | |||||
- | Presidente | Cyril Ramaphosa | ||||
- | Motlatša Presidente | David Mabuza | ||||
- | Modulasetulo wa NCOP | Thandi Modise | ||||
- | Sepikara sa Seboka sa Maloko a Palamente | Baleka Mbete | ||||
- | Moahlodi yo Mogolo | Mogoeng Mogoeng | ||||
Legislature | Palamente | |||||
- | Upper house | Lekgotla la Bosetšhaba la Diprofense | ||||
- | Lower house | Seboka sa Maloko a Palamente | ||||
Boikemo United Kingdom | ||||||
- | Kopanyo | 31 May 1910 | ||||
- | Statute of Westminster | 11 December 1931 | ||||
- | Repabliki | 31 May 1961 | ||||
Area | ||||||
- | Palomoka | 1,221,037 km2 (25th) 471,443 sq mi |
||||
- | Metse (%) | negligible | ||||
Palo ya Badudi | ||||||
- | 2013 estimate | 52,981,991[5] (25th) | ||||
- | 2011 census | 51,770,560:18 | ||||
- | Density | 42.4/km2 (169th) 109.8/sq mi |
||||
GDP (PPP) | 2014 estimate | |||||
- | Total | $623.201 billion[6] (25th) | ||||
- | Per capita | $11,914[6] (82nd) | ||||
GDP (nominal) | 2014 estimate | |||||
- | Total | $371.211 billion[6] (33rd) | ||||
- | Per capita | $7,096[6] (83rd) | ||||
Gini (2009) | 63.1[7] very high |
|||||
HDI (2013) | 0.629 medium · 121st |
|||||
Time zone | SAST (UTC+2) | |||||
O otlela ka lehlakoreng | left | |||||
Calling code | +27 | |||||
Internet TLD | .za |
Afrika Borwa, semmušo Repabliki ya Afrika Borwa, ke naga ya borwa bja Afrika. E lekantšwe ka borwa ke dikhilomithara tše 2,798 (1,739 mi) tša lebopong leo le otlollwago go bapa le Mawatle a Atlantic Borwa le India; ka leboa ke dinaga tša kgauswi tša Namibia, Botswana, le Zimbabwe; le ka bohlabela le ka leboa-bohlabela ke Mozambique le Eswatini. E boetse e dikologile ka ho feletseng naha Lesotho. Ke naga ya ka borwa kudu nagengkgolo ya Lefase la Kgale, le naga ya bobedi ka bontši bja badudi yeo e lego ka borwa ka botlalo bja equator, ka morago ga Tanzania. Afrika Borwa ke lefelo la go fiša la mehuta ya diphedi, le di-biomes tša moswananoši, bophelo bja dimela le diphoofolo. Ka batho ba go feta dimilione tše 60, naga ye ke setšhaba sa bo-24 ka bontši bja badudi lefaseng gomme e akaretša lefelo la disekwere-khilomithara tše 1 221 037 (disekwere-khilomithara tše 471 445). Pretoria ke motse-mošate wa taolo, mola Motse Kapa, bjalo ka setulo sa Palamente, e le motse-mošate wa go dira melao. Bloemfontein ka setšo e be e tšewa bjalo ka motse-mošate wa boahlodi. Motse o mogolo, le lefelo la kgorotsheko ya godimodimo ke Johannesburg.
Mo e ka bago 80% ya badudi ke MaAfrika Borwa a Bathobaso. Baagi ba ba šetšego ba bopilwe ka ditšhaba tše kgolo tša Afrika tša borakgolokhukhu ba Yuropa (MaAfrika Borwa a Bašweu), Asia (MaAfrika Borwa a India le MaAfrika Borwa a China), le merafe ye mentši (MaAfrika Borwa a Mebala). Afrika Borwa ke setšhaba sa merafe ye mentši seo se akaretšago ditšo, maleme le madumedi a go fapafapana. Sebopego sa yona sa bontši se bonagala ka go amogelwa ga molaotheo ga maleme a 12 a semmušo, e lego palo ya bone ya godimodimo lefaseng. Go ya ka palo ya batho ya 2011, maleme a mabedi a pele ao a bolelwago kudu ke Sezulu (22.7%) le Sexhosa (16.0%).[19] Tše pedi tše di latelago ke tša setlogo sa Yuropa: Seafrikanse (13.5%) se hlamilwe go tšwa go Sedatch gomme se šoma bjalo ka leleme la mathomo la bontši bja MaAfrika Borwa a Mebala le Bašweu; Seisemane (9.6%) se laetša bohwa bja bokoloniale bja Brithania gomme se šomišwa ka tlwaelo bophelong bja setšhaba le bja kgwebo.
Naga ye ke e nngwe ya tše mmalwa Afrika tšeo di sa kago tša ba le phetogelo ya mmušo, gomme dikgetho tša ka mehla di swerwe mo e nyakilego go ba ngwagakgolo. Le ge go le bjalo, bontši bjo bogolo bja MaAfrika Borwa a Bathobaso ga se ba fiwa ditokelo go fihla ka 1994. Nakong ya ngwagakgolo wa bo 20, bontši bja bathobaso bo ile bja nyaka go kgopela ditokelo tše ntši go tšwa go bonnyane bjo bo bušago bja bašweu, bjo bo kgathilego tema ye kgolo historing ya morago bjale le dipolotiking tša naga. Mokgatlo wa Setšhaba o ile wa gapeletša kgethologanyo ka 1948, wa dira gore kgethollo ya morafo ya nakong e fetilego e be ya dihlongwa. Ka morago ga ntwa ye telele le ka dinako tše dingwe ya dikgaruru ke African National Congress le balwela-kgethollo ba bangwe ka gare le ka ntle ga naga, go phumolwa ga melao ya kgethollo go thomile bogareng bja bo-1980. Go tloga ka 1994, dihlopha ka moka tša merafe le tša maleme di swere boemedi bja dipolotiki ka temokrasi ya tokologo ya naga, yeo e akaretšago repabliki ya palamente le diprofense tše senyane. Afrika Borwa gantši e bitšwa "setšhaba sa molalatladi" go hlaloša go fapafapana ga ditšo tše dintši tša naga ye, kudukudu ka morago ga kgethologanyo.
Afrika Borwa ke mmušo wa magareng mererong ya boditšhabatšhaba; e boloka khuetšo ye bohlokwa ya selete gomme ke setho sa bobedi Commonwealth of Nations le G20. Ke naga ye e hlabologago, e maemong a bo 109 go Tšhupetšo ya Tlhabollo ya Batho, e lego ya bo 7 godimo kudu kontinenteng. Afrika Borwa ke setšhaba se nnoši sa Afrika seo se dirago molao wa lenyalo la batho ba bong bjo bo swanago. E arotšwe ke Panka ya Lefase bjalo ka naga yeo e sa tšwago go hlagolela diintasteri gomme e na le ekonomi ya boraro ka bogolo le ekonomi ye e hlabologilego kudu, ya theknolotši ye e tšwetšego pele ka Afrika ka kakaretšo gammogo le ekonomi ya bo 39 ka bogolo lefaseng. Afrika Borwa e na le Mafelo a Bohwa bja Lefase a UNESCO kudu ka Afrika. Ga e sa le go tloga mafelelong a kgethologanyo, boikarabelo bja mmušo le boleng bja bophelo di kaonefetše kudu. Le ge go le bjalo, bosenyi, bodiidi le go se lekalekane di sa dutše di atile, ka mo e ka bago 40% ya palomoka ya badudi bao ba sa šomego go tloga ka 2021, mola mo e ka bago 60% ya baagi ba be ba phela ka fase ga moedi wa bodiidi le kotara ya ka fase ga $2.15 ka letšatši.