Gran Esfinx de Giza

Lo Gran Esfinx de Giza qu'ei monument de l'Egipta anciana qui representa un leon deu cap d'òmi, probablement lo cap deu faraon Quefrèn de la IVau dinastia (a maugrat qui poderé estar lo son pair Queòps).

Per'mor de l'associacion cronologica dab aquesta dinastia, que's data l'Esfinx au cap de -2500. Qu'ei situat suu platèu de Giza sus l'arribèra occidentau deu Nil au ras de las tres famosas piramidas de Giza.

Lo còs e lo cap que hon talhat dens l'arròca mentre que las patas e hon bastidas dab peiras. Qu'ei haut de 14 m, long de 72 e larg de 20. Que's pensa que devèva estar pintrat.

Enter las soas patas l'Estèla deu Saunei que conta que lo faraon Tutmòsis IV qui s'endromí au pè de l'Esfinx un deus numerós temps qui èra caperat peu sable deu desèrt e qu'en saunei l'Esfinx que'u demanè que'u liberosse, çò qui he. L'estèla ce ditz:

Un dia que s'escadó que lo hilh reiau Tutmòsis, en bèth passejà's de cap a mieidia, que s'arrepausè a l'ombra d'aqueth gran diu ; lo saunèi que'u gahè de quan lo so b'èra au son zenit. Alavetz que s'apercevó que la Majestat d'aqueth gran diu que'u parlava dab la soa quita boca com un pair e devisa dab lo son hilh: espia me, contempla me, ò Totmòsis lo men hilh; que soi lo ton pair, Hòrakheti-Khepri-Ra-Atom; que't daréi la reiautat sus la Tèrra, au cap deus vius, que portaràs la corona blanca e la corona arroia suu tròne de Geb, lo prince. La Tèrra que serà toa en la soa longor e en la soa largor, e ton tot çò qui lusèish l'uèlh estiglant deu Mèste de l'univers. (...) Adara que s'escad que patèishi deu sable deu desèrt, lo quite sable au dessús deu quau e m'estavi autes còps; amaneja't de cap a jo, entà qui pòsqui har çò qui desseji.

L'Esfinx qu'a patit hèra deu temps. En purmèr lo sable que'u caperè mantun còp. Que ho desensablat au sègle XIX peu famós egiptològ francés Auguste Mariette, e un còp mei en 1923. Que patí tanben còps de canons au sègle XIV qui trenquèn la soa faussa barba de faraon (uei lo dia au British Museum qui arrefusa d'ac anc tornar) e lo nas (perdut tanben desempuish aqueth còp). En 1989 que i avó tribalhs entà tornar ahortir lo son còth vadut flac.

L'esfinx, qu'ei present dens la cultura populara gascona, puishque que dens los Contes de Gasconha apielats per Joan Francés Blader que trovam un Edip gascon qui se'n va cercar fortuna en bèth respóner la question de la bèstia deu cap d'òmi (la quita question sus l'animau qui camina sus quate, duas e tres patas).