Albert Einstein

Albert Einstein

Albert Einstein w 1921
Data i miejsce urodzenia	14 marca 1879 Ulm
Data i miejsce śmierci	18 kwietnia 1955 Princeton
profesor
Specjalność: fizyka
Alma Mater	ETH Zurych
Doktorat	1905 Uniwersytet Zuryski
Praca naukowo-dydaktyczna
Uczelnia	Uniwersytet Zuryski, Uniwersytet Karola, ETH Zurych, Uniwersytet Berliński
Instytut	Institute for Advanced Study
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki Medal Copleya Złoty Medal Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Przyczyna śmierci	tętniak aorty
Miejsce spoczynku	Princeton
Narodowość	Niemiec, Szwajcar, Amerykanin, Żyd
Rodzice	Hermann Einstein Paulina Einstein (de domo Koch)
Małżeństwo	Mileva Marić ur. 1875 (1903–1919) (rozwód) Elsa Einstein ur. 1876 (1919–1936) (do jej śmierci)
Dzieci	Liese „Lieserl” NN (1902–1903) Hans Albert Einstein (1904–1973) Eduard „Tete” („Tede”) Einstein (1910–1965)
Krewni i powinowaci	Jacob Einstein (stryj) Maria „Maja” Einstein (1881–1951) (siostra) Ilse Lowenthal, Einstein, Kayser (1897–1934) (pasierbica) Margot Lowenthal, Einstein, Marianoff (1899–1986) (pasierbica) Bernard Caesar Einstein (1930–2008) (wnuk) Evelyn Einstein, Krantz (1941–2011) (przybrana wnuczka = adoptowana córka Hansa Alberta)
Multimedia w Wikimedia Commons

Albert Einstein (wym. [ˈalbɐt ˈaɪ̯nʃtaɪ̯n]^ⓘ[ˈalbɐt ˈaɪ̯nʃtaɪ̯n]) (ur. 14 marca 1879 w Ulm, zm. 18 kwietnia 1955 w Princeton) – fizyk teoretyk, noblista, obywatel Szwajcarii^[1] i USA^[2] pochodzenia niemiecko-żydowskiego^[a][3]. Profesor różnych placówek w Szwajcarii, Austro-Węgrzech, Niemczech i USA: Uniwersytetu w Zurychu, Uniwersytetu Karola w Pradze, Politechniki Federalnej w Zurychu (ETHZ), Uniwersytetu Berlińskiego i Instytutu Badań Zaawansowanych (IAS) w Princeton. Był socjalistą^[4].

Einstein zrewolucjonizował zarówno mechanikę, jak i teorię pola, głównie w wersji klasycznej, choć odegrał też kluczową rolę dla mechaniki kwantowej. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki za 1921 rok, w uznaniu za „wkład do fizyki teoretycznej, zwłaszcza opis prawa efektu fotoelektrycznego”.

Einstein to twórca szczególnej teorii względności, która ulepszyła mechanikę Newtona i zastąpiła w tej korekcyjnej roli teorię eteru Lorentza^[b]. Autor wynikającej z STW równoważności masy i energii, czasem formułowanej słynnym wzorem E = mc². Został on potwierdzony przez reakcje subatomowe, np. jądrowe; doprowadziło to do rewizji zasady zachowania masy, samego pojęcia materii i otworzyło epokę jądrowej broni oraz energetyki. Twórca ogólnej teorii względności, która połączyła newtonowskie prawo powszechnego ciążenia z nową mechaniką. Nie była to jedyna ani nawet pierwsza synteza tego typu^[c], jednak OTW w odróżnieniu od konkurencji okazała się poprawna, zostając nowym paradygmatem w opisie grawitacji. Einstein oparł na swojej teorii pierwsze modele kosmologiczne oraz pierwsze przewidywania grawitacyjnych fal czasoprzestrzeni. Wprowadził też do niej opcjonalną stałą kosmologiczną, która później okazała się możliwym wyjaśnieniem ciemnej energii. Teoria Einsteina dzięki tym i innym wynikom doprowadziła do rozkwitu astrofizyki w XX wieku.

Naukowiec przewidział również istnienie fotonu – postulując dualizm korpuskularno-falowy światła. Było to poprawne wyjaśnienie efektu fotoelektrycznego, przewidujące też nowe zjawiska jak efekt Comptona, które ostatecznie potwierdziło cząstki światła. Hipoteza Einsteina umożliwiła też innym fizykom stworzenie właściwej mechaniki kwantowej – dzięki przeniesieniu tej dualistycznej koncepcji na elektron przez de Broglie’a. Jednocześnie Einstein był czołowym krytykiem najczęstszej, kopenhaskiej interpretacji kwantów i współautorem paradoksu EPR. Wprowadzone w nim pojęcie splątania kwantowego umożliwiło nie tylko badanie kwantowych fundamentów i możliwości ewentualnej rewizji tej teorii; otworzyło też całą dyscyplinę informatyki kwantowej. Odkrywca emisji wymuszonej, na której opierają się lasery. Opisał też statystykę Bosego-Einsteina i możliwość istnienia kondensatu Bosego-Einsteina – czasem nazywanego piątym stanem skupienia, łamiącego intuicyjne własności materii jak nieprzenikliwość. Einstein przysłużył się też innym dziedzinom fizyki jak klasyczna mechanika statystyczna – jego model ruchów Browna dostarczył koronnych dowodów teorii atomistycznej. Badania Einsteina nad materią skondensowaną obejmowały też teorię ciała stałego. Jego prace nad zunifikowaną teorią oddziaływań nie spełniły oczekiwań, jednak znalazły odzwierciedlenie w późniejszych, potencjalnie prawdziwych modelach pól i cząstek jak teoria strun.

Dzięki tym osiągnięciom Einstein jest uważany za jednego z największych fizyków XX wieku lub największego z nich; szczyty rankingów dzieli z innymi ojcami fizyki kwantowej jak Paul Dirac, Werner Heisenberg czy Erwin Schrödinger. Jego ogólna teoria względności jest uważana za jeden z największych przełomów w fizyce XX wieku, obok wspomnianej teorii kwantów^[5]. Ponadto Einstein jest uznawany za jednego z największych fizyków w całej historii, obok Newtona, Maxwella czy Galileusza. W 1999 r. czasopismo naukowe „Physics World” w gronie 100 wiodących fizyków przeprowadziło ankietę. Jako największego fizyka wszech czasów wskazano właśnie Einsteina^[5]. W tym samym roku portal „PhysicsWeb” zorganizował sondaż, który przyznał Einsteinowi drugie miejsce^[6]. W 1999 r. Einstein był też uznany za człowieka stulecia według amerykańskiego tygodnika „Time”^[7].

Ten wybitny fizyk miał też wkład do filozofii nauki, popularyzacji fizyki i jej historii oraz zajmował się aktywizmem politycznym. Jego teorie wywarły również wpływ na rozwój XX-wiecznej matematyki, zwłaszcza geometrii różniczkowej^[8] z analizą na rozmaitościach, topologii różniczkowej i teorii grup Liego^{[potrzebny przypis]}. Kariera Einsteina trwała przeszło pół wieku; przez ten czas opublikował ponad 450 prac, w tym przeszło 300 naukowych^[d][9][10].