Chile

Republika Chile

República de Chile

Herb Flaga
Dewiza: Por la razón o la fuerza (Rozumem lub siłą)
Hymn: Himno Nacional de Chile
Ustrój polityczny	republika
Stolica	Santiago
Data powstania	18 września 1810
Prezydent	Gabriel Boric
Powierzchnia	756 102 km²
Populacja (2023) • liczba ludności	18 549 457
• gęstość	25 os./km²
Kod ISO 3166	CL
Waluta	peso chilijskie (CLP)
Telefoniczny nr kierunkowy	+56
Domena internetowa	.cl
Kod samochodowy	RCH
Kod samolotowy	CC
Strefa czasowa	UTC −4 – zima UTC −3 – lato
Język urzędowy	hiszpański
Religia dominująca	rzymski katolicyzm
PKB (2023)  • całkowite   • na osobę	358,56 mld[1] USD 17 827[1] USD
PKB (PSN) (2023)  • całkowite   • na osobę	595,60 mld[1] dolarów międzynar. 29 613[1] dolarów międzynar.
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Chile (hiszp. Chile, [ˈt͡ʃile]), oficjalnie Republika Chile (República de Chile, wym. [reˈpuβlika ðe ˈt͡ʃile], wymowa^ⓘ) – państwo w Ameryce Południowej, w południowo-zachodniej części kontynentu. Zajmuje powierzchnię 756 102 km², a zamieszkane jest przez 18 549 457 osób (szac. 2023)^[2].

Terytorium Chile rozciąga się wąskim pasem na długości około 4300 km, pomiędzy łańcuchem górskim Andów na wschodzie a wybrzeżem Oceanu Spokojnego na zachodzie. Znaczna część kraju jest górzysta. Obejmuje ono także nizinną Dolinę Środkowochilijską, a na północy – pustynię Atakama. Do Chile należą część archipelagu Ziemi Ognistej, wraz z przylądkiem Horn (najbardziej na południe wysunięty punkt obu Ameryk), a także kilka wysp i archipelagów na otwartych wodach Oceanu Spokojnego, m.in. Wyspa Wielkanocna i Juan Fernández. Na wschodzie państwo ma długą granicę lądową z Argentyną, na północy graniczy z Boliwią i Peru. Położony w regionie aktywnym tektonicznie, kraj okresowo nawiedzany jest przez trzęsienia ziemi (w tym największe dotychczas odnotowane na Ziemi w 1960 roku) i tsunami^[3].

Chile jest republiką z systemem prezydenckim. Stolicą i największym miastem kraju jest Santiago. Gospodarka w większej części opiera się na sektorze usługowym, choć znaczącą rolę odgrywają także przemysł i górnictwo^[2][3]. W 2021 roku Chile było 4. co do wielkości gospodarką w Ameryce Południowej^[a][4]; jednocześnie miało najwyższy na kontynencie wskaźnik realnego PKB per capita (25,4 tys. USD/mieszk.)^[5]. Walutą jest peso chilijskie^[2].

Około 3/4 ludności Chile stanowią Metysi. Pozostali mieszkańcy to w większości osoby pochodzenia europejskiego oraz Mapucze^[3]. Językiem urzędowym oraz ojczystym dla zdecydowanej większości mieszkańców jest język hiszpański^[2]. W kraju dominuje religia chrześcijańska, a największą grupę wyznaniową stanowią katolicy (60% społeczeństwa^[2])^[3].

Terytorium Chile zamieszkane było przez ludność autochtoniczną przez kilka tysięcy lat. Północna część kraju w XV wieku znalazła się pod panowaniem Imperium Inków. W latach 1541–1810 Chile stanowiło część hiszpańskiego imperium kolonialnego, administrowane jako kapitania generalna Chile. Wojna o niepodległość Chile rozpoczęta w 1810 roku zaowocowała ogłoszeniem niepodległości w 1818 roku. Granice kraju kształtowały się przez większą część XIX wieku, m.in. za sprawą zwycięskiej wojny o saletrę przeciw Boliwii i Peru (1879–1883). W 1973 roku w kraju miał miejsce wojskowy zamach stanu, w wyniku którego obalony został demokratycznie wybrany marksistowski rząd Salvadora Allende, a władzę objęła junta pod przywództwem Augusto Pinocheta. Władza demokratyczna przywrócona została po wyborach przeprowadzonych w 1989 roku. Obecnie Chile należy do najstabilniejszych politycznie państw w Ameryce Południowej^[2][3].