Galileusz

Ten artykuł dotyczy astronoma. Zobacz też: inne znaczenia słowa „Galileo” lub statek MF Galileusz.

Galileusz

Galileo Galilei

Portret Galileusza autorstwa Ottavio Leoni(inne języki) (Florencja, Biblioteca Marucelliana)
Data i miejsce urodzenia	15 lutego 1564 Piza
Data i miejsce śmierci	8 stycznia 1642 Arcetri
Miejsce spoczynku	Kościół Santa Croce
Zawód, zajęcie	uczony: astronom, astrolog, matematyk, fizyk, filozof, inżynier-wynalazca
Narodowość	włoska
Alma Mater	Uniwersytet w Pizie
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Galileusz^[1], właśc. Galileo Galilei^[1] (ur. 15 lutego 1564 w Pizie^[1], zm. 8 stycznia 1642 w Arcetri^[1]) – włoski uczony: astronom, astrolog, matematyk, fizyk doświadczalny, inżynier-wynalazca i filozof, pionier nowożytnej fizyki i astronomii oraz popularyzator tych nauk. W co najmniej dwóch rankingach fizyków znalazł się w pierwszej dziesiątce wszech czasów, a w jednym z nich znalazł się na czwartym miejscu – zaraz za podium obejmującym Newtona, Einsteina i Maxwella^[2][3].

Galileusz jest znany i pamiętany głównie jako astronom i fizyk, a pośrednio też filozof nauki i religii. Bronił kopernikańskiej teorii heliocentrycznej, co przyczyniło się do jego konfliktu z Kościołem katolickim i cenzurowania tej teorii oraz pism Kopernika przez ponad stulecie. Galileusz prowadził też własne obserwacje astronomiczne – zarówno Układu Słonecznego, jak i dalszych obiektów. Jako pierwszy zastosował teleskop w oglądaniu nieba i skonstruował własną wersję tego urządzenia, inną od pierwotnej konstrukcji Lipperheya. Za jego pomocą jako jeden z pierwszych zobaczył plamy na Słońcu i dowiódł, że są faktycznie plamami na jego powierzchni, a nie bliskimi satelitami – dowodząc ruchu wirowego tego ciała. Odkrył również góry na Księżycu i oszacował ich wysokość. Zaobserwował także:

• fazy Wenus – dowodzące, że ta planeta obiega Słońce, a nie Ziemię;
• księżyce Jowisza – cztery największe, zwane galileuszowymi;
• pierścienie Saturna – choć nie zidentyfikował ich poprawnie;
• Gwiazdę Keplera – dowodząc przez brak paralaksy, że nie jest to zjawisko atmosferyczne^[4];
• to, że Droga Mleczna jest skupiskiem wielu gwiazd.

Teleskopowe powiększenie pozwoliło też Galileuszowi na nowe, ściślejsze oszacowania rozmiaru kątowego gwiazd stałych^{[potrzebny przypis]}. Zaproponował również nową astronomiczną metodę w geodezji – sposób pomiaru długości geograficznej, wykorzystujący jako zegar odkryte przez niego księżyce Jowisza. Metoda ta przyczyniła się do udowodnienia przez Rømera, że światło ma skończoną prędkość, a także do pierwszego oszacowania tej wielkości przez Huygensa. Włoski uczony odrzucał poprawny model Keplera eliptycznych orbit planetarnych, nie zdobył pełnych dowodów heliocentryzmu, bronił go także błędnymi argumentami – jak własny, nieudany model pływów morskich – a pod naciskiem inkwizycji swój kopernikanizm odwołał. Mimo to zakwestionował geocentryczny model Ptolemeusza, przez co był jednym z głównych motorów przewrotu kopernikańskiego i całej rewolucji naukowej XVII wieku.

W fizyce Galileusz zajmował się głównie mechaniką klasyczną, której był współtwórcą, a także elementami termodynamiki i optyki. Badał izochronizm wahadeł, względność ruchu i opracował prototypy pierwszej zasady dynamiki, zasady względności oraz słabej zasady równoważności – dowodząc, że spadek swobodny, ruch wahadła itp. ruchy pod wpływem grawitacji nie zależą od masy poruszanego ciała, zgodnie z wcześniejszymi opiniami Filopona i Stevina. Tym sposobem obalił koncepcje fizyczne Arystotelesa, przejęte też przez średniowiecznych scholastyków i bronione również w nowożytności. Galileusz antycypował także problem brachistochrony, analizę wymiarową i mechanikę ośrodków ciągłych, zwłaszcza elastomechanikę. Jego prace nad pompami i próżnią przyczyniły się do odkrycia ciśnienia atmosferycznego i wynalezienia barometru. Był też konstruktorem jednego z pierwszych termometrów, zwanego termoskopem. Usiłował również zmierzyć prędkość światła w powietrzu, czemu nie podołał, jednak umożliwił dolne oszacowanie tej wielkości, a podobne metody oparte na lustrach zostały potem skutecznie wykorzystane w XIX w. przez Fizeau i Foucault. Galileusz popierał też hipotezę atomów, co również przeczyło fizyce arystotelejskiej dominującej w jego czasach i mogło się przyczynić do sporu ze Świętym Oficjum.

Jako inżynier Galileusz nie tylko udoskonalił teleskop, pompy i wynalazł termometr. Rozwijał też inne urządzenia pomiarowe, takie jak mikroskop czy kompas oraz rozmaite przedmioty użytkowe, opisane dalej.

Galileusz to nie tylko autor konkretnych odkryć, ale i pionier nowożytnej metody naukowej, opartej na eksperymencie i modelowaniu matematycznym, traktowanych jako pewniejsze niż intuicyjny rozsądek, spekulacje czy autorytet, także autorytet religijny. Zarazem Galileusz posługiwał się eksperymentami myślowymi, które również po nim odegrały dużą rolę w rozwoju nauki, m.in. w pracach Einsteina. Włoski uczony zostawił też po sobie znaczących uczniów jak Evangelista Torricelli, Vincenzo Viviani i Bonaventura Cavalieri. Wykładał m.in. na uniwersytetach w Pizie i w Padwie.