Izrael

Ten artykuł dotyczy państwa w Azji. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Państwo Izrael

‏מדינת ישראל‎
‏دولة إسرائيل‎
trb. Medinat Jisra’el, Dawlat Isrā’īl

Herb Flaga
Hymn: Hatikwa (Nadzieja)
Ustrój polityczny	republika
Konstytucja	Ustawa Zasadnicza Izraela
Stolica	Jerozolima[a][1][2]
Data powstania	14 maja 1948
Prezydent	Jicchak Herzog
Premier	Binjamin Netanjahu
Powierzchnia	20 770 km²[b]
Populacja (2018) • liczba ludności	9 442 460[3]
• gęstość	377 os./km²
Kod ISO 3166	IL
Waluta	Nowy izraelski szekel (ILS (NIS))
Telefoniczny nr kierunkowy	+972
Domena internetowa	.il
Kod samochodowy	IL
Kod samolotowy	4X
Strefa czasowa	UTC +2 – zima UTC +3 – lato
Narody i grupy etniczne	Żydzi, Arabowie i inni
Język urzędowy	hebrajski, arabski
Religia dominująca	judaizm
Terytoria zależne	Strefa Gazy
Terytoria autonomiczne	Autonomia Palestyńska
PKB (2017)  • całkowite   • na osobę	351 mld[4] USD 40 258[4] USD
PKB (PSN) (2017)  • całkowite   • na osobę	317 mld[4] dolarów międzynar. 36 240[4] dolarów międzynar.
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach

Izrael (hebr. ‏יִשְרָאֵל‎ Jisra’el, arab. ‏إسرائيل‎ Isrā’īl), oficjalnie Państwo Izrael (hebr. ‏מְדִינַת יִשְרָאֵל‎ wymowa^ⓘ Medinat Jisra’el, arab. ‏دَوْلَةْ إِسْرَائِيل‎ Dawlat Isrā’īl) – państwo na Bliskim Wschodzie, położone w Azji Zachodniej na wschodnim brzegu Morza Śródziemnego. Graniczy na północy z Libanem, na północnym wschodzie z Syrią, na wschodzie z Jordanią i na południowym zachodzie z Egiptem. Przylegają do niego również Palestyna, czyli Zachodni Brzeg, oraz Strefa Gazy, kontrolowane przez tymczasową strukturę administracyjną: Palestyńskie Władze Narodowe zwane potocznie Autonomią Palestyńską. Zewnętrzne granice Palestyny są kontrolowane przez władze izraelskie. Izrael pomimo stosunkowo małej powierzchni jest dość zróżnicowany demograficznie^[5]. W populacji liczącej 7,66 miliona większość stanowią Żydzi (75%)^[6]. Drugą co do wielkości grupę stanowią Arabowie (20%). Mniejszą grupą etniczną są Samarytanie. Pod względem wyznaniowym w Izraelu występuje duże zróżnicowanie – obok żydów mieszkają również muzułmanie (Arabowie), chrześcijanie i druzowie, jak również inne mniejsze grupy religijne.

Współczesne państwo Izrael ma swoje religijne korzenie w Ziemi Izraela (hebr. ‏ארץ ישראל‎ Erec Jisrael), która przez 3000 lat zajmowała centralne miejsce w judaizmie^[7]. Nowożytnym ruchem politycznym, który dążył do powstania państwa Izrael był syjonizm, datowany od 1884, kiedy w Katowicach odbył się zjazd stowarzyszeń Miłośników Syjonu (Chowewej Syjon) z całej Europy. Na tymże zjeździe przywództwo objął Samuel Mohylewer i tu zapadły decyzje o powrocie Żydów do Palestyny i o finansowym wspieraniu emigrantów^[8].

W okresie I wojny światowej Wielka Brytania, walcząca z władającym terenami współczesnego Izraela Imperium Osmańskim, wydała tzw. Deklarację Balfoura, zakładającą utworzenie w Palestynie „żydowskiej siedziby narodowej”. Po zakończeniu wojny Liga Narodów zgodziła się na stworzenie Mandatu Palestyny pod brytyjskim protektoratem, celem spełnienia wspomnianej obietnicy.

Podczas okresu trwania mandatu, przybyło na te tereny około 480 tysięcy Żydów, z których około 90% pochodziło z Europy. Stanowiło to większość z ok. 650 tysięcy Żydów obecnych na tych ziemiach w momencie ogłoszenia niepodległości^[9]. Ta masowa imigracja, w dwudziestoleciu międzywojennym oraz podczas II wojny światowej, zmieniła znacznie strukturę ludności i była jedną z przyczyn konfliktu ze stanowiącą do tej pory dominującą większość mieszkańców arabską ludnością Palestyny, co przejawiało się w atakach na Żydów i antybrytyjskich powstaniach. Opór Palestyńczyków sprawił, że Wielka Brytania zaczęła ograniczać imigrację żydowską, co doprowadziło do wymierzonych w nią ataków skrajnych organizacji syjonistycznych – Irgun i Lechi. Nie potrafiąc doprowadzić do pogodzenia zwaśnionych społeczności arabskiej i żydowskiej, Brytania przekazała sprawę Palestyny Organizacji Narodów Zjednoczonych.

W 1947 ONZ zgodziła się na podział Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie^[10]. 14 maja 1948 (5 ijar 5708)^[c] zgodnie z decyzją ONZ państwo Izrael proklamowało niepodległość, jednak okoliczne państwa arabskie odmówiły zaakceptowania planu i rozpoczęły wojnę, włączając się w trwające od ogłoszenia decyzji ONZ walki. I wojna izraelsko-arabska potwierdziła niepodległość i poszerzyła granice państwa żydowskiego poza zasięg przewidziany przez plan ONZ. Od tamtej pory do dzisiaj Izrael nieustannie tkwi w konflikcie z wieloma ościennymi państwami arabskimi. Przez ten czas prowadził kilka wojen^[11]. Od swego powstania granice Izraela ze wszystkimi sąsiednimi państwami były tematem sporów. Jednakże Izrael podpisał traktaty pokojowe z Egiptem i Jordanią, podejmowano także wysiłki mające doprowadzić do pokoju z Palestyńczykami^[12].

Izrael jest demokratyczną republiką parlamentarno-gabinetową^[13][14]. Władza wykonawcza spoczywa w rękach premiera, stojącego na czele rządu. Władza ustawodawcza jest podzielona pomiędzy rząd i parlament (Kneset). Pod względem nominalnej wartości PKB gospodarka państwa znajduje się na 29. miejscu wśród największych gospodarek świata i na 13. miejscu pod względem PKB na mieszkańca^[15]. Izrael zajmuje 19. miejsce w rankingu wskaźnika HDI^[16], a 96. w rankingu wolności prasy^[17]. Jerozolima jest stolicą państwa (proklamowaną w 1950), siedzibą rządu i największym miastem^[1][2], podczas gdy finansowym centrum Izraela jest Tel Awiw. Jednakże ostateczny status Jerozolimy jest niewyjaśniony i z tego powodu większość państw, w tym Polska, nie uznaje jej za stolicę Izraela^{[a][18][19][20][21]}.

W grudniu 2017 prezydent Stanów Zjednoczonych Donald Trump oficjalnie uznał Jerozolimę za stolicę Izraela i wydał Departamentowi Stanu polecenie rozpoczęcia procedury przenoszenia amerykańskiej ambasady do tego miasta, na mocy uchwalonej w 1995 ustawy o ambasadzie w Jerozolimie^[22][23][24].

19 lipca 2018 parlament Izraela przyjął ustawę o Izraelu, jako o państwie narodowym Żydów, odnoszącym to państwo wyłącznie do narodu żydowskiego^[25]. Ustawa została skrytykowana przez przedstawicieli arabskiej mniejszości narodowej w Izraelu jako rasistowska^[26].