Izrael

Państwo Izrael
‏מדינת ישראל‎
‏دولة إسرائيل‎
trb. Medinat Jisra’el, Dawlat Isrā’īl
Herb Flaga
Herb Flaga
Hymn: Hatikwa
(Nadzieja)

Ustrój polityczny

republika

Konstytucja

Ustawa Zasadnicza Izraela

Stolica

Jerozolima[a][1][2]

Data powstania

14 maja 1948

Prezydent

Jicchak Herzog

Premier

Binjamin Netanjahu

Powierzchnia

20 770 km²[b]

Populacja (2018)
• liczba ludności


9 442 460[3]

• gęstość

377 os./km²

Kod ISO 3166

IL

Waluta

Nowy izraelski szekel (ILS (NIS))

Telefoniczny nr kierunkowy

+972

Domena internetowa

.il

Kod samochodowy

IL

Kod samolotowy

4X

Strefa czasowa

UTC +2 – zima
UTC +3 – lato

Narody i grupy etniczne

Żydzi, Arabowie i inni

Język urzędowy

hebrajski, arabski

Religia dominująca

judaizm

Terytoria zależne

Strefa Gazy

Terytoria autonomiczne

Autonomia Palestyńska

PKB (2017)
 • całkowite 
 • na osobę


351 mld[4] USD
40 258[4] USD

PKB (PSN) (2017)
 • całkowite 
 • na osobę


317 mld[4] dolarów międzynar.
36 240[4] dolarów międzynar.

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie

Izrael (hebr. ‏יִשְרָאֵל‎ Jisra’el, arab. ‏إسرائيل‎ Isrā’īl), oficjalnie Państwo Izrael (hebr. ‏מְדִינַת יִשְרָאֵל‎ Medinat Jisra’el, arab. ‏دَوْلَةْ إِسْرَائِيل‎ Dawlat Isrā’īl) – państwo na Bliskim Wschodzie, położone w Azji Zachodniej na wschodnim brzegu Morza Śródziemnego. Graniczy na północy z Libanem, na północnym wschodzie z Syrią, na wschodzie z Jordanią i na południowym zachodzie z Egiptem. Przylegają do niego również Palestyna, czyli Zachodni Brzeg, oraz Strefa Gazy, kontrolowane przez tymczasową strukturę administracyjną: Palestyńskie Władze Narodowe zwane potocznie Autonomią Palestyńską. Zewnętrzne granice Palestyny są kontrolowane przez władze izraelskie. Izrael pomimo stosunkowo małej powierzchni jest dość zróżnicowany demograficznie[5]. W populacji liczącej 7,66 miliona większość stanowią Żydzi (75%)[6]. Drugą co do wielkości grupę stanowią Arabowie (20%). Mniejszą grupą etniczną są Samarytanie. Pod względem wyznaniowym w Izraelu występuje duże zróżnicowanie – obok żydów mieszkają również muzułmanie (Arabowie), chrześcijanie i druzowie, jak również inne mniejsze grupy religijne.

Współczesne państwo Izrael ma swoje religijne korzenie w Ziemi Izraela (hebr. ‏ארץ ישראל‎ Erec Jisrael), która przez 3000 lat zajmowała centralne miejsce w judaizmie[7]. Nowożytnym ruchem politycznym, który dążył do powstania państwa Izrael był syjonizm, datowany od 1884, kiedy w Katowicach odbył się zjazd stowarzyszeń Miłośników Syjonu (Chowewej Syjon) z całej Europy. Na tymże zjeździe przywództwo objął Samuel Mohylewer i tu zapadły decyzje o powrocie Żydów do Palestyny i o finansowym wspieraniu emigrantów[8].

W okresie I wojny światowej Wielka Brytania, walcząca z władającym terenami współczesnego Izraela Imperium Osmańskim, wydała tzw. Deklarację Balfoura, zakładającą utworzenie w Palestynie „żydowskiej siedziby narodowej”. Po zakończeniu wojny Liga Narodów zgodziła się na stworzenie Mandatu Palestyny pod brytyjskim protektoratem, celem spełnienia wspomnianej obietnicy.

Podczas okresu trwania mandatu, przybyło na te tereny około 480 tysięcy Żydów, z których około 90% pochodziło z Europy. Stanowiło to większość z ok. 650 tysięcy Żydów obecnych na tych ziemiach w momencie ogłoszenia niepodległości[9]. Ta masowa imigracja, w dwudziestoleciu międzywojennym oraz podczas II wojny światowej, zmieniła znacznie strukturę ludności i była jedną z przyczyn konfliktu ze stanowiącą do tej pory dominującą większość mieszkańców arabską ludnością Palestyny, co przejawiało się w atakach na Żydów i antybrytyjskich powstaniach. Opór Palestyńczyków sprawił, że Wielka Brytania zaczęła ograniczać imigrację żydowską, co doprowadziło do wymierzonych w nią ataków skrajnych organizacji syjonistycznychIrgun i Lechi. Nie potrafiąc doprowadzić do pogodzenia zwaśnionych społeczności arabskiej i żydowskiej, Brytania przekazała sprawę Palestyny Organizacji Narodów Zjednoczonych.

W 1947 ONZ zgodziła się na podział Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie[10]. 14 maja 1948 (5 ijar 5708)[c] zgodnie z decyzją ONZ państwo Izrael proklamowało niepodległość, jednak okoliczne państwa arabskie odmówiły zaakceptowania planu i rozpoczęły wojnę, włączając się w trwające od ogłoszenia decyzji ONZ walki. I wojna izraelsko-arabska potwierdziła niepodległość i poszerzyła granice państwa żydowskiego poza zasięg przewidziany przez plan ONZ. Od tamtej pory do dzisiaj Izrael nieustannie tkwi w konflikcie z wieloma ościennymi państwami arabskimi. Przez ten czas prowadził kilka wojen[11]. Od swego powstania granice Izraela ze wszystkimi sąsiednimi państwami były tematem sporów. Jednakże Izrael podpisał traktaty pokojowe z Egiptem i Jordanią, podejmowano także wysiłki mające doprowadzić do pokoju z Palestyńczykami[12].

Izrael jest demokratyczną republiką parlamentarno-gabinetową[13][14]. Władza wykonawcza spoczywa w rękach premiera, stojącego na czele rządu. Władza ustawodawcza jest podzielona pomiędzy rząd i parlament (Kneset). Pod względem nominalnej wartości PKB gospodarka państwa znajduje się na 29. miejscu wśród największych gospodarek świata i na 13. miejscu pod względem PKB na mieszkańca[15]. Izrael zajmuje 19. miejsce w rankingu wskaźnika HDI[16], a 96. w rankingu wolności prasy[17]. Jerozolima jest stolicą państwa (proklamowaną w 1950), siedzibą rządu i największym miastem[1][2], podczas gdy finansowym centrum Izraela jest Tel Awiw. Jednakże ostateczny status Jerozolimy jest niewyjaśniony i z tego powodu większość państw, w tym Polska, nie uznaje jej za stolicę Izraela[a][18][19][20][21].

W grudniu 2017 prezydent Stanów Zjednoczonych Donald Trump oficjalnie uznał Jerozolimę za stolicę Izraela i wydał Departamentowi Stanu polecenie rozpoczęcia procedury przenoszenia amerykańskiej ambasady do tego miasta, na mocy uchwalonej w 1995 ustawy o ambasadzie w Jerozolimie[22][23][24].

19 lipca 2018 parlament Izraela przyjął ustawę o Izraelu, jako o państwie narodowym Żydów, odnoszącym to państwo wyłącznie do narodu żydowskiego[25]. Ustawa została skrytykowana przez przedstawicieli arabskiej mniejszości narodowej w Izraelu jako rasistowska[26].


Błąd w przypisach: Istnieje znacznik <ref> dla grupy o nazwie „uwaga”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="uwaga"/>
BŁĄD PRZYPISÓW
  1. a b Israel, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2019-08-01] (ang.).
  2. a b Izrael, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-08-01].
  3. הלשכה המרכזית לסטטיסטיקה - cbs.gov.il [online], cbs.gov.il [dostęp 2024-04-23] (hebr.).
  4. a b c d International Monetary Fund: World Economic Outlook, April 2018. [dostęp 2018-05-04]. (ang.).
  5. Fred Skolnik: Encyclopedia Judaica. Wyd. 2. T. 9. Macmillian, 2007, s. 132–232. ISBN 0-02-865928-7.
  6. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie wzrost
    BŁĄD PRZYPISÓW
  7. Tracey R. Rich: The Land of Israel. [w:] Judaism 101 [on-line]. [dostęp 2009-02-01]. (ang.).
  8. Jan Dziadul, Burz zbudowane, odbuduj zburzone, [w:] „Polityka”, 2015, nr 37, s. 58.
  9. Aliyah Bet (1939-1948) [online], Jewish Virtual Library [dostęp 2019-07-31].
  10. United Nations General Assembly: United Nations General Assembly Resolution 181. [w:] The Avalon Project [on-line]. 29 listopada 1947. [dostęp 2009-02-01]. (ang.).
  11. Arab-Israeli wars, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2009-02-01] (ang.).
  12. Martin Asser: Obstacles to peace: Borders and settlements. [w:] BBC News [on-line]. 25 maja 2007. [dostęp 2009-02-01]. (ang.).
  13. Rudolph J. Rummel: Power Kills: Democracy As a Method of Nonviolence. Transaction Publishers, 1997, s. 257. ISBN 0-7658-0523-5. Cytat: „Obecna lista liberalnych demokracji obejmuje: Andorę, Argentynę,... Cypr,... Izrael...”. (ang.).
  14. Global Survey 2006: Middle East Progress Amid Global Gains in Freedom. [w:] Freedom House [on-line]. 19 grudnia 2005. [dostęp 2009-02-01]. (ang.).
  15. Israel and the IMF [online], IMF [dostęp 2023-11-11] (ang.).
  16. Human Development Indices: A statistical update 2008 – HDI rankings. [w:] United Nations Development Programme [on-line]. 2010. [dostęp 2011-05-08]. (ang.).
  17. The ranking. [w:] Reporters Without Borders [on-line]. [dostęp 2009-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-17)]. (ang.).
  18. Lista placówek dyplomatycznych w Izraelu (Israel Science and Technology).
  19. The World Factbook: Israel. CIA, 2019-04-16. [dostęp 2019-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-25)].
  20. Resolutions and Decisions adopted by the General Assembly during its seventy-second session Volume I Resolutions 12 September – 24 December 2017. ONZ. [dostęp 2019-07-31].
  21. Polska „w dalszym ciągu uważa, że stolicą Izraela jest Tel Awiw”. TVN24, 2019-06-12. [dostęp 2019-07-31].
  22. Jerusalem Embassy Act of 1995. gpo.gov. [dostęp 2017-12-07].
  23. Donald Trump to recognise Jerusalem as Israel’s capital and move US embassy. theguardian.com. [dostęp 2017-12-07]. (ang.).
  24. Trump officially recognizes Jerusalem as Israel’s capital, orders embassy move for US. foxnews.com. [dostęp 2017-12-07]. (ang.).
  25. Full text of Basic Law: Israel as the Nation State of the Jewish People. Knesset, 2019-07-19. [dostęp 2023-05-26].
  26. Marta Urzędowska: Izrael zadekretował: Jesteśmy państwem żydowskim. [w:] Gazeta Wyborcza [on-line]. Agora SA, 2018-07-19. [dostęp 2018-07-20]. (pol.).

Developed by StudentB