Jagiellonowie

Jagiellonowie
Herb Jagiellonowie
Kraj

Polska
Litwa
Сzechy
Węgry
Chorwacja

Tytuły

królowie Polski
królowie Czech
królowie Węgier
królowie Chorwacji
wielcy książęta litewscy
książęta głogowscy
margrabiowie Moraw

Założyciel

Władysław II Jagiełło

Ostatni przedstawiciel

Anna Jagiellonka

Rok założenia

1386

Rok rozwiązania

1572 (męska linia)
1596 (żeńska linia)

Pochodzenie etniczne

wielkolitewskie

Dynastia macierzysta

Giedyminowicze

Gałęzie

polsko-litewska
czesko-węgierska

Wschodnie ziemie mocarstwa jagiellońskiego w XV wieku (w tym pogranicze litewsko-moskiewskie)

Jagiellonowie – gałąź dynastii Giedyminowiczów, wywodząca się od Władysława II Jagiełły, wielkiego księcia litewskiego i króla Polski. Jej przedstawiciele panowali w Polsce w latach 1386–1572[a], w Wielkim Księstwie Litewskim w latach 1377–1401 i 1440–1572, w Czechach w latach 1471–1526 oraz na Węgrzech i w Chorwacji w latach 1440–1444 i 1490–1526.

Założycielem dynastii był wielkolitewski książę Jogaiła, panujący w Polsce jako Władysław II Jagiełło, który w zawartej 14 sierpnia 1385 roku w Krewie umowie, zobowiązał się poślubić dziedziczkę tronu Królestwa Polskiego, Jadwigę Andegaweńską, przyjąć wraz z braćmi chrzest w obrządku katolickim i doprowadzić do chrztu Wielkiego Księstwa Litewskiego. Panując w Polsce, umocnił swoją pozycję ciągłym rozwiązywaniem sporów sądowych i wewnętrznych w czasie licznych objazdów królestwa oraz doprowadzając do odzyskania Rusi Czerwonej w 1387 roku i rozgromienia wojsk zakonu krzyżackiego w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku. Umocnił jednocześnie Litwę, narzucając Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu korzystny dla Litwy pokój nad rzeką Ugrą 1408 roku, ugruntowując litewską dominację nad księstwami ruskimi i Nowogrodem oraz doprowadzając do zawarcia, zrównującej prawa Polski i Litwy, unii w Horodle 2 października 1413 roku. Po bezpotomnej śmierci Jadwigi Andegawenki, Władysław II podjął działania celem zapewnienia następstwa na tronie synom urodzonym przez czwartą żonę Sonkę Holszańską, udzielając szlachcie, rozczarowanej nieskuteczną polityką wobec Krzyżaków i domagającej się udziału w rządach, przywilejów, ograniczających władzę królewską. Po śmierci Władysława II Jagiełły w 1434 roku i jego starszego syna Władysława III Warneńczyka w 1444 roku, młodszy syn Kazimierz IV Jagiellończyk doprowadził do swojego wyboru na króla Polski w 1447 roku, przyłączył do Polski Pomorze Gdańskie 6 kwietnia 1454 roku i na skutek wyczerpującej wojny trzynastoletniej narzucił zwierzchność lenną państwu zakonu krzyżackiego. Jego pierworodny syn zrodzony z Elżbiety Habsburg, Władysław II Jagiellończyk objął po długotrwałych wojnach domowych trony Królestwa Czech w 1471 roku i Królestwa Węgier w 1490 roku.

Kosztowna polityka dynastyczna doprowadziła do osłabienia skarbu królewskiego i uniemożliwiła przeciwdziałanie wzrostowi znaczenia Wielkiego Księstwa Moskiewskiego i sprzymierzonego z nim Chanatu Krymskiego w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XV wieku. Kolejno panujący po sobie w Koronie Królestwa Polskiego i w Wielkim Księstwie Litewskim młodsi synowie Kazimierza IV, Jan I i Aleksander nie zdołali odwrócić zagrożenia od wschodnich obszarów Polski ani Litwy i zmuszeni zostali do zawarcia z polską szlachtą kompromisów ustrojowych znacznie zwiększających jej wpływ na politykę Polski, a ich najmłodszy brat Zygmunt I po wstąpieniu na tron Litwy i Polski w 1506 roku podpisał z Moskwą 14 września 1522 roku rozejm, w którym zrzekł się Smoleńszczyzny i 1/3 terytorium Litwy. 22 lipca 1515 roku w Wiedniu zawarł układ z Habsburgami gwarantujący im następstwo po czesko-węgierskiej linii Jagiellonów na Węgrzech i w Czechach, a w 1525 roku w Krakowie zgodził się nadać Prusy Książęce swojemu siostrzeńcowi Albrechtowi Hohenzollernowi, co było równoznaczne z likwidacją państwa krzyżackiego. Po wygaśnięciu w 1526 roku węgierskiej linii Jagiellonów Węgry zostały podzielone pomiędzy Habsburgów a Imperium Osmańskie, z którym Zygmunt I zawarł w 1533 roku pokój uznający turecką zwierzchność nad Mołdawią.

Śmierć ostatnich Piastów mazowieckich w 1526 roku umożliwiła Zygmuntowi I włączenie Mazowsza do Polski, a podjęta przez jego drugą żonę Bonę Sforzę akcje rewindykacji dóbr królewskich umożliwiły częściową odbudowę skarbu. W 1530 roku jedyny syn pary królewskiej, Zygmunt II August, został koronowany na króla Polski za życia ojca, jednakże sprzeciw szlachty wobec takiej formy elekcji i przewagi łączących wysokie stanowiska magnatów w Polsce, skutkował decyzją o konieczności powszechnego wyboru monarchy po śmierci króla. W okresie samodzielnych rządów Zygmunt August skonfliktowany ze szlacheckim stronnictwem egzekucyjnym podjął usilne starania o zachowanie pokoju religijnego w okresie Reformacji, przyłączył do Unii Jagiellońskiej Kurlandię i Inflanty oraz utracił na rzecz Moskwy ziemię połocką. W ostatniej dekadzie rządów we współpracy ze szlacheckim ruchem egzekucyjnym odebrał część dóbr magnatom, jednak nie zdecydował się na pozbawienie ich nabytych w pierwszej połowie XVI wieku pozycji politycznych. W 1569 roku doprowadził do zawarcia ustanawiającej Rzeczpospolitą Obojga Narodów unii w Lublinie i dołączenia do Korony Królestwa Polskiego Ukrainy, Wołynia i Podlasia. Ponieważ małżeństwa króla Zygmunta II z pochodzącymi z rodu Habsburgów siostrami, Elżbietą i Katarzyną, oraz z polską magnatką Barbarą Radziwiłłówną okazały się bezdzietne, a ustrój nie został uregulowany, śmierć władcy położyła kres dynastii Jagiellonów, rozpoczynając okres Wielkiego Bezkrólewia 1572–1575.

Drzewo genealogiczne Jagiellonów

Okres panowania dynastii Jagiellonów odznaczył się przemianami ustroju Polski, w którym na skutek negocjacji dynastycznych i przywilejów królewskich decydującą rolę zaczęła odgrywać szlachta, a miasta pozbawione zostały znaczenia politycznego. Koniec epoki jagiellońskiej zaznaczył się wzrostem znaczenia magnatów i nieuregulowaniem instytucjonalnym rozwoju polskiego parlamentaryzmu.

Trwałym pomnikiem nauki w okresie panowania dynastii Jagiellonów stał się odnowiony przez założyciela dynastii Uniwersytet Krakowski, którego uczeni pod panowaniem Jagiellonów uczestniczyli w przełomowych debatach intelektualnych Europy. Uniwersytet podupadł pod koniec epoki jagiellońskiej. Pod wpływem niepowodzeń militarnych Jagiellonów doszło do przełomowych zmian w staropolskiej wojskowości.

Monarchowie z dynastii Jagiellonów przyczynili się w znacznym stopniu do zachowania pokoju religijnego w Polsce w okresie reformacji, absorpcji prądów renesansu i wprowadzenia języka polskiego jako urzędowego. Okres panowania dwóch ostatnich monarchów jagiellońskich uważany jest za złoty wiek polskiej kultury.

Wielkie Bezkrólewie zakończył wybór na króla siostry Zygmunta II, Anny Jagiellonki. Po śmierci jej męża Stefana I Batorego tron objął siostrzeniec rodzeństwa ostatnich Jagiellonów, syn Katarzyny Jagiellonki i króla Szwecji – Zygmunt III Waza.


Błąd w przypisach: Istnieje znacznik <ref> dla grupy o nazwie „uwaga”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="uwaga"/>
BŁĄD PRZYPISÓW

Developed by StudentB