Back Lantanied Afrikaans ላንታኖይድ Amharic Lantanido AN لانثانيدات Arabic Lantánidu AST Lantanoidlər Azerbaijani Лантаноидтар Bashkir Lanthanida BAN Лантаноіды Byelorussian Лянтаніды BE-X-OLD
| ||
| l.a. | nazwa | symbol |
|---|---|---|
| 57 | Lantan | La |
| 58 | Cer | Ce |
| 59 | Prazeodym | Pr |
| 60 | Neodym | Nd |
| 61 | Promet | Pm |
| 62 | Samar | Sm |
| 63 | Europ | Eu |
| 64 | Gadolin | Gd |
| 65 | Terb | Tb |
| 66 | Dysproz | Dy |
| 67 | Holm | Ho |
| 68 | Erb | Er |
| 69 | Tul | Tm |
| 70 | Iterb | Yb |
| 71 | Lutet | Lu |
Lantanowce – grupa pierwiastków chemicznych wydzielona z 6 okresu układu okresowego. Ich nieoficjalny wspólny symbol to Ln[1].
Rozpoczyna się ona od lantanu[a] (liczba atomowa 57) i kończy na lutecie (liczba atomowa 71). Łącznie liczy ona 15 pierwiastków: lantan, cer, prazeodym, neodym, promet, samar, europ, gadolin, terb, dysproz, holm, erb, tul, iterb i lutet[6][2][3].
Lantanowce dzieli się na podgrupę ceru (Ce, Pr, Nd, Pm, Sm, Eu, Gd – tzw. lantanowce lekkie) oraz podgrupę terbu (Tb, Dy, Ho, Er, Tm, Yb, Lu – tzw. lantanowce ciężkie).
Lantanowce mają bardzo zbliżone właściwości fizyczne i chemiczne. Są to metale, które mogą osiągać maksymalny stopień utlenienia IV, choć najczęściej występują na III stopniu utlenienia. Możliwość występowania lantanowców na II i IV stopniu utlenienia tłumaczy się różnicami stanu energetycznego elektronów na poziomie 4f w zależności od ich liczby. Elektrony najtrwalej są związane wówczas, gdy poziom 4f zapełniony jest do połowy (7 elektronów) lub całkowicie, dlatego najtrwalszą konfigurację poziomu 4f mają gadolin i lutet. Stopień utlenienia IV przejawiają Ce, Pr, Tb, Dy, a stopień utlenienia II – Nd, Pm, Sm, Eu, Tm, Yb, tj. pierwiastki, których liczba elektronów na poziomie 4f jest bliska 0, 7 i 14.
Wpływ elektronów przybywających do podpowłoki 4f, jest słabszy niż elektronów przybywających do podpowłoki (n-1)d w pierwiastkach zewnątrzprzejściowych. Przeważającym czynnikiem jest przyciąganie elektronów walencyjnych przez jądro. Ładunek jądra zwiększa się w kierunku od ceru do lutetu, co powoduje zmniejszanie promieni atomowych i jonowych lantanowców ze wzrostem liczby atomowej, czyli tzw. kontrakcję lantanowców.
W przyrodzie występują w formie mieszanych minerałów, z których trudno jest wyodrębnić czyste pierwiastki. Główny minerał, w którym występuje lantan i kilka lantanowców, to monacyt.
Lantanowce razem ze skandowcami (itr i skand) określane są zwyczajowo mianem metali ziem rzadkich, gdyż dawniej uważano, że występują one stosunkowo rzadko. Obecnie wiadomo jednak, że ich zawartość w skorupie ziemskiej nie jest mniejsza od zawartości niektórych metali użytkowych oraz że ich minerały są znacznie bardziej rozpowszechnione, niż sądzono dawniej.
W geochemii stosuje się skrót REE (rare earth element) dla pierwiastków ziem rzadkich (lantanowców plus itr i skand). Wchodzą one zazwyczaj wszystkie razem w skład minerałów bardzo trwałych i odpornych na wietrzenie.
- ↑ James House: Inorganic Chemistry. Wyd. 2. Elsevier, 2013, s. 367–371. ISBN 978-0-12-385110-9.
- ↑ a b Zofia Stasicka (red.), Nomenklatura chemii nieorganicznej. Zalecenia 1990, Komisja Nomenklatury Chemii Nieorganicznej PTChem, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1998 (Wiadomości Chemiczne. Biblioteka), s. 55–56, ISBN 83-229-1873-9 [dostęp 2019-03-14].
- ↑ a b Neil G. Connelly i inni, Nomenclature of Inorganic Chemistry. IUPAC Recommendations 2005 (Red Book), International Union of Pure and Applied Chemistry, RSC Publishing, 2005, s. 51, ISBN 978-0-85404-438-2 (ang.).
- ↑ John David Lee, Zwięzła chemia nieorganiczna, wyd. 4, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 308–309, 395, ISBN 83-01-12352-4.
- ↑ Adam Bielański: Podstawy chemii nieorganicznej. Wyd. 5. Warszawa: PWN, 2002, s. 991. ISBN 83-01-13654-5.
- ↑ Nomenclature of Inorganic Chemistry: Second Edition – Definitive Rules 1970, „Pure and Applied Chemistry”, 28 (1), 1971, s. 1–110, DOI: 10.1351/pac197128010001.
<ref> dla grupy o nazwie „uwaga”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="uwaga"/>