Mesjanizm polski

Ten artykuł dotyczy mesjanizmu polskiego. Zobacz też: mesjanizm, jeśli szukasz informacji ogólnych o mesjanizmie.

Mesjanizm – nurt literacko-filozoficzno-religijny w kulturze polskiej, którego największy rozkwit przypada na XIX wiek między powstaniem listopadowym a styczniowym.

Podobnie jak inne postacie mesjanizmu, mesjanizm polski opierał się na idei ziemskiego zbawienia ludzkości (eschatologia). W jego najbardziej rozpowszechnionej postaci zbawienie to wiązane było ściśle z narodem polskim i dokonywało się w procesie historycznym (filozofia historii). W przeciwieństwie do biblijnych postaci mesjanizmu, był to mesjanizm romantyczny, łączący w sobie refleksje filozoficzną, religijną i polityczną. Wyrażał się zarówno w traktatach, jak i dziełach literackich. Literatura i filozofia mesjanistyczna były istotnym składnikiem polskiego romantyzmu (czasem są z nim wręcz utożsamiane^[1]). Mesjanizm powstał jako ideologia narodu uciśnionego, szukającego w nim zarówno kompensacji własnych klęsk (poczucie własnej wyższości moralnej), jak i poszukującego dróg wyjścia z ucisku (funkcja mobilizacyjna)^[2] . Postulowany przezeń program polityczny oparty był na wyższości moralnej i duchowej, dzięki którym „sprawa polska” miała zatriumfować nad zaborcami^[3].