Pentatonika

Pentatonika – skala złożona z pięciu stopni, zbudowana w obrębie oktawy. Jest popularna między innymi w polskiej muzyce ludowej. Słowo pentatonika pochodzi z języka greckiego i oznacza właśnie pięć dźwięków. Przykładem pentatoniki mogą być dźwięki pięciu kolejnych, czarnych klawiszy fortepianu.

Termin ten zasadniczo stosowany był w odniesieniu tylko do orientalnych skal muzycznych, jednak obecnie odnoszony jest również do skal, które składają się z pięciu dźwięków.

Skala pentatoniczna była pierwszym etapem w kształceniu tonalności, wystąpiła we wszystkich kulturach na świecie. Wykształciła się ze skali ditonicznej i tritonicznej. Spotykana jest również w polskiej muzyce ludowej, jak np. w pieśni weselnej Chmiel.

Obecnie bardzo chętnie wykorzystywana w praktycznie wszystkich odmianach muzyki rozrywkowej, od bluesa począwszy.

Charakterystyczną cechą skal pentatonicznych jest to, że dźwiękiem centralnym jest dźwięk środkowy. Pentatonikę można zbudować w ten sposób, że od obranego dźwięku, zwanego dźwiękiem centralnym, tworzymy interwał sekundy wielkiej w górę i w dół oraz interwał kwarty czystej również w górę i w dół. Ten typ pentatoniki, starszej, nosi nazwę pentatoniki anhemitonicznej, czyli bezpółtonowej. Występuje ona w pięciu odmianach:

(nazwy dźwięków podawane są w kolejności od najniższego do najwyższego)

• e – g – a – h – d¹
• g – a – h – d¹ – e¹
• a – h – d¹ – e¹ – g¹
• h – d¹ – e¹ – g¹ – a¹
• d¹ – e¹ – g¹ – a¹ – h¹

Młodszą odmianą pentatoniki jest pentatonika hemitoniczna lub: półtonowa, zawierająca oprócz odległości całotonowych tercję wielką i jedną lub dwie sekundy małe w następującym układzie:

• e – f – a – h – c¹

lub

• f – g – h – c¹ – d¹