Back Presidente de Lituania AST Прэзідэнт Літоўскай Рэспублікі Byelorussian Прэзыдэнт Летувы BE-X-OLD Президент на Литва Bulgarian President de Lituània Catalan Prezident Litvy Czech Präsident der Republik Litauen German Πρόεδρος της Λιθουανίας Greek President of Lithuania English Prezidanto de Litovio Esperanto
.svg) Herb Prezydenta | |
| Obecny | |
.png)
| |
| Stanowisko | |
| Państwo | |
|---|---|
| Data utworzenia |
4 kwietnia 1919 |
| Pierwszy | |
| Obecny | |
| Obecny od |
12 lipca 2019 |
| Siedziba | |
| Strona internetowa | |
Prezydent Republiki (lit. Respublikos Prezidentas) – reprezentuje państwo litewskie i wykonuje obowiązki nałożone na niego przez konstytucję oraz ustawy.
Przyjęty w konstytucji system parlamentarno-prezydencki nadał prezydentowi szczególną rolę arbitra pomiędzy legislatywą a rządem. Dlatego ustawa zasadnicza wyposaża prezydenta w pełnomocnictwa wobec rządu i Sejmu, przy założeniu równowagi władz oraz sprawnego funkcjonowania państwa.
Wybór prezydenta przeprowadzony jest na miesiąc przed upływem kadencji na podstawie 4-przymiotnikowego prawa wyborczego. Kandydat, obywatel Litwy z pochodzenia, winien zamieszkiwać na Litwie co najmniej od 3 lat, mieć ukończone 40 lat i mieć prawo być wybranym do Sejmu. Kadencja prezydenta trwa 5 lat. Osoba wybrana na prezydenta winna zawiesić swoją działalność w partiach i organizacjach politycznych, nie może również łączyć swojej funkcji z piastowaniem mandatu poselskiego. Osoba prezydenta jest nietykalna.
Prezydent może być przedterminowo pozbawiony urzędu w wypadku poważnego naruszenia konstytucji, złamania przysięgi, dokonania przestępstwa. Rozstrzyga o tym Sejm w trybie procesowym. Również w wypadku wyborów przedterminowych może on w ciągu 30 dni od swego pierwszego posiedzenia większością 3/5 głosów zatwierdzić przedterminowe wybory prezydenckie.
Kompetencje prezydenta wygasają wskutek: upływu czasu, na który został wybrany (maksymalnie można sprawować urząd prezydenta przez 2 kadencje), wyborów przedterminowych, podania się do dymisji, śmierci, pozbawienia go urzędu w drodze postępowania procesowego przez Sejm, uchwały przyjętej większością 3/5 głosów ogólnej liczby jego członków na wniosek Sądu Konstytucyjnego stwierdzającej, że stan zdrowia nie pozwala mu pełnić obowiązków.
Prezydenta, który nie może pełnić swoich obowiązków, zastępuje przewodniczący Sejmu, któremu w tym czasie nie wolno zarządzać przedterminowych wyborów do Sejmu, dymisjonować lub mianować ministrów bez zgody Sejmu, rozpatrywać wniosku o wyrażenie wotum nieufności przewodniczącemu Sejmu.
Kompetencje prezydenta wymagające współdziałania z Sejmem dotyczą:
- zwoływania sesji nadzwyczajnej,
- przedstawienia dorocznego orędzia o stanie Litwy oraz o wewnętrznej i zewnętrznej polityce,
- zarządzania wyborów zwyczajnych i przedterminowych,
- przedkładania do ratyfikacji podpisanych umów międzynarodowych,
- mianowania i odwoływania prezesa Rady Ministrów,
- przedstawiania kandydatur sędziów i przewodniczącego Sądu Najwyższego,
- mianowania sędziów i przewodniczących Sądu Apelacyjnego i Sądu Konstytucyjnego,
- powoływania kontrolera państwowego i przewodniczącego Zarządu Banku Litwy,
- podpisywania i zarządzania publikacji ustaw przyjętych przez Sejm lub zwrotu ustaw do ponownego rozpatrzenia,
- mianowania i odwoływania dowódcy wojska i szefa służby bezpieczeństwa,
- wprowadzania stanu wojennego, mobilizacji oraz stanu wyjątkowego.
Kompetencje prezydenta wymagające współdziałania z rządem dotyczą:
- mianowania prezesa Rady Ministrów, powierzenia mu misji sformowania rządu i zatwierdzenia jego składu,
- przyjmowania dymisji rządu, poszczególnych ministrów,
- mianowania oraz odwoływania przedstawicieli dyplomatycznych Litwy w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,
- powoływania i odwoływania, na wniosek premiera, ministrów oraz urzędników państwowych.
Prezydent w trybie przewidzianym przez ustawę nadaje obywatelstwo, przyznaje nagrody państwowe, przyjmuje listy uwierzytelniające, nadaje najwyższe stopnie dyplomatyczne i tytuły specjalne. Prezydent stosuje prawo łaski.
Urząd Prezydenta Litwy we współczesnej Litwie został ustanowiony przez Konstytucję, przyjętą w ogólnonarodowym referendum 25 października 1992 roku, które się odbyło razem z wyborami do Sejmu Republiki Litewskiej. W tych wyborach wygrała Litewska Demokratyczna Partia Pracy. Jej lider, Algirdas Brazauskas został Przewodniczącym Sejmu i zgodnie z 89 artykułem nowo przyjętej konstytucji zaczął czasowo pełnić obowiązki Prezydenta.
Pierwsze wybory Prezydenta Litwy we współczesnej Litwie odbyły się 14 lutego 1993 roku, które wygrał Algirdas Brazauskas, uzyskując 60,03% głosów.