Rusini

Rusini (Rusnacy, Ruśniacy, dawniej też Rusacy) – historyczne narody wschodniosłowiańskie na ziemiach dawnej Rusi Kijowskiej, wchodzące później w skład: Wielkiego Księstwa Litewskiego, Królestwa Polskiego (Ruś Czerwona) i Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, a od drugiej połowy XVI wieku: Rzeczypospolitej Obojga Narodów i Carstwa Rosyjskiego.

Nazwa pochodzi od Rusi i oznaczała pierwotnie jej mieszkańców. W nomenklaturze polskiej i rosyjskiej termin Rusini był używany najczęściej dla nazwania Ukraińców (Małorusinów), a Rusnacy lub Ruśniacy dla określenia Łemków. Podział ten ma charakter zwyczajowy i nie jest ściśle przestrzegany. W niektórych dawnych polskich źródłach Rusinami była nazywana ludność prawosławna bez względu na pochodzenie etniczne, w tym polscy wyznawcy prawosławia.

Narody wschodniosłowiańskie:

Ukraińcy^[1] (Rusini, Małorusini^[2], Małorusowie, Małorosjanie^[3])
Białorusini (Litwini, Białorusy)
Rosjanie (Moskale, Wielkorusini, Wielkorusy, Wielkorusowie, Wielkorosjanie)

Wschodniosłowiańskie grupy etniczne:

Rusini karpaccy, Karpatorusini^[4]^[5]:
- Łemkowie, Wengrinowie, Zamieszańcy i Rusini Szlachtowscy – w literaturze bywają określani jako oddzielna, karpatoruska lub ukraińska grupa etniczna; w dawnej literaturze polskiej bywali klasyfikowani jako ludność polska^[6]
- Wierchowińcy – w literaturze są określani jako karpatoruska lub ukraińska grupa etniczna
- Bojkowie – w literaturze są określani jako karpatoruska lub ukraińska grupa etniczna, Paul Robert Magocsi i Paul Best zaliczają ją do odrębnego narodu karpatoruskiego^[7]
- Huculi^[7] (Hucułowie) – w literaturze są określani jako karpatoruska, ukraińska lub samodzielna grupa etniczna
Tutejsi – ludność wschodniosłowiańska Polesia i Podlasia mówiąca gwarami przejściowymi: białoruskimi lub ukraińskimi i nie wykazująca jednoznacznego poczucia przynależności do zwartych miejscowych grup narodowościowych.
- Poleszucy – w literaturze ukraińskiej bywają określani jako ukraińska grupa etniczna, w białoruskiej są określani jako białoruska grupa etniczna. Wielu spośród Poleszuków nie identyfikuje się ani z Ukraińcami, ani z Białorusinami.
- Podlaszucy – podobnie jak Poleszuków, klasyfikuje się ich jako białoruską i/lub ukraińską grupę etniczną.
Rusini Panońscy

↑ Nazwa Ukraińców jako narodu pojawiła się w drugiej połowie XIX wieku.
↑ Określenia „Małorusini” i „Mała Ruś” występują już w źródłach średniowiecznych (po raz pierwszy w 1335 roku), a także w nowoczesnej polskiej literaturze, m.in. patrz: Jerzy Hawryluk, „Pisali jak chcieli” – spisy ludności w II Rzeczypospolitej, Ukraińskie Pismo Podlasia „Nad Buhom i Narwoju”, nr 2 (60), 2002 r., dostępne w Internecie, dostęp 2008-03-03, 18:12; Grzegorz Rąkowski, Polska egzotyczna – przewodnik, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 1994, str. 352-356, dostępne w Internecie, dostęp 2008-03-03, 18:12; Aleksander Wysocki, Zarys problemu świadomości narodowej rdzennych mieszkańców województwa poleskiego w świetle dokumentów Centralnego Archiwum Wojskowego, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej, nr 27, 2005 r., dostęp 2008-03-03, 18:12
↑ Nazwa „Małorosjanie” pojawia się w starszych źródłach. Występuje także w Encyklopedii Powszechnej PWN z 1976 roku. Termin wprowadzony w Cesarstwie Rosyjskim i Niemczech jako synonim nazwy „Ukraińcy”, która na mocy ukazu emskiego była w latach 1876–1905 zakazana. Stąd też pochodzi niemieckie Kleinrussen.
↑ Obecnie na Ukrainie toczy się dyskusja, czy mieszkających w obwodzie zakarpackim Rusinów należy uznać do narodowości ukraińskiej czy rusińskiej. W referendum z 1 grudnia 1991 roku 78% mieszkańców tego obwodu opowiedziało się za większą autonomią wobec Ukrainy. Wyniki tego referendum nie zostały jednak uznane przez władze ukraińskie. Utworzony w maju 1993 rząd tymczasowy Rusinów z premierem prof. Iwanem Turjanicą w Użhorodzie został następnie zdelegalizowany w roku 1994. Nowa ukraińska ustawa o partiach i stowarzyszeniach obowiązująca na Ukrainie od roku 1995 utrudnia obecnie wpisywanie do statutów takich postulatów politycznych, które kontestują integralność terytorialną Ukrainy. Ustawa nakłada również obowiązek rejestracji list wyborczych we wszystkich obwodach.
↑ W marcu 2008 rada obwodu zakarpackiego uznała istnienie narodowości rusińskiej. Zgodnie z postanowieniem władz obwodowych Rusini będą oficjalnie uznawani za mniejszością narodową. Poza obwodem zakarpackim Rusini jako mniejszość narodowa uznawani są w 22 krajach świata. (w:) Judyta Jewchak, Piotr Kościński, Tatiana Serwetnyk – Rzeczpospolita 13 marca 2008. W Stanach Zjednoczonych, działa m.in. Rusińska Bizantyjska Metropolia Katolicka. Ruś Zakarpacka była częścią składową Austro-Węgier do końca I wojny światowej, od 1918 należała do Czechosłowacji. W marcu 1939 przy pomocy Niemiec Ruś Zakarpacka ogłosiła niepodległość jako Karpato-Ukraina, następnie po kilku dniach została zaanektowana przez Węgry. Po II wojnie została zajęta przez Związek Radziecki i włączona do Ukraińskiej SRR.
↑ Porównaj z: Krystyna Pieradzka, Na szlakach Łemkowszczyzny, 1939.
↑ ^a ^b W latach 90. XX wieku prof. Paul Robert Magocsi oraz prof. Paul Best zaliczyli tę mniejszość autochtoniczną do narodu karpatoruskiego. Według nich na terenie obecnej Polski, Słowacji, Ukrainy i Serbii mieszka licząca około 1 mln 200 tys. osób społeczność o proweniencji karpatoruskiej, do której zaliczyli Łemków, Bojków i Hucułów. Jak uważają, wobec tej społeczności nie powiodły się próby ukrainizacji, a ludność ta ma nadal poczucie swojej karpatorusińskiej odrębności narodowej z aspiracjami do stania się czwartym narodem wschodniosłowiańskim, obok Ukraińców, Rosjan i Białorusinów. Porównaj z: "Czy w XX w. w Europie Środkowo-Wschodniej powstają nowe narody?". J. Lewandowski [w:] Wokół antropologii kulturowej, pod red. M. Haponiuka i M. Rajewskiego, Lublin 1999, s. 42-43.

[1] Nazwa Ukraińców jako narodu pojawiła się w drugiej połowie XIX wieku.

[2] Określenia „Małorusini” i „Mała Ruś” występują już w źródłach średniowiecznych (po raz pierwszy w 1335 roku), a także w nowoczesnej polskiej literaturze, m.in. patrz: Jerzy Hawryluk, „Pisali jak chcieli” – spisy ludności w II Rzeczypospolitej, Ukraińskie Pismo Podlasia „Nad Buhom i Narwoju”, nr 2 (60), 2002 r., dostępne w Internecie, dostęp 2008-03-03, 18:12; Grzegorz Rąkowski, Polska egzotyczna – przewodnik, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 1994, str. 352-356, dostępne w Internecie, dostęp 2008-03-03, 18:12; Aleksander Wysocki, Zarys problemu świadomości narodowej rdzennych mieszkańców województwa poleskiego w świetle dokumentów Centralnego Archiwum Wojskowego, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej, nr 27, 2005 r., dostęp 2008-03-03, 18:12

[3] Nazwa „Małorosjanie” pojawia się w starszych źródłach. Występuje także w Encyklopedii Powszechnej PWN z 1976 roku. Termin wprowadzony w Cesarstwie Rosyjskim i Niemczech jako synonim nazwy „Ukraińcy”, która na mocy ukazu emskiego była w latach 1876–1905 zakazana. Stąd też pochodzi niemieckie Kleinrussen.

[4] Obecnie na Ukrainie toczy się dyskusja, czy mieszkających w obwodzie zakarpackim Rusinów należy uznać do narodowości ukraińskiej czy rusińskiej. W referendum z 1 grudnia 1991 roku 78% mieszkańców tego obwodu opowiedziało się za większą autonomią wobec Ukrainy. Wyniki tego referendum nie zostały jednak uznane przez władze ukraińskie. Utworzony w maju 1993 rząd tymczasowy Rusinów z premierem prof. Iwanem Turjanicą w Użhorodzie został następnie zdelegalizowany w roku 1994. Nowa ukraińska ustawa o partiach i stowarzyszeniach obowiązująca na Ukrainie od roku 1995 utrudnia obecnie wpisywanie do statutów takich postulatów politycznych, które kontestują integralność terytorialną Ukrainy. Ustawa nakłada również obowiązek rejestracji list wyborczych we wszystkich obwodach.

[5] W marcu 2008 rada obwodu zakarpackiego uznała istnienie narodowości rusińskiej. Zgodnie z postanowieniem władz obwodowych Rusini będą oficjalnie uznawani za mniejszością narodową. Poza obwodem zakarpackim Rusini jako mniejszość narodowa uznawani są w 22 krajach świata. (w:) Judyta Jewchak, Piotr Kościński, Tatiana Serwetnyk – Rzeczpospolita 13 marca 2008. W Stanach Zjednoczonych, działa m.in. Rusińska Bizantyjska Metropolia Katolicka. Ruś Zakarpacka była częścią składową Austro-Węgier do końca I wojny światowej, od 1918 należała do Czechosłowacji. W marcu 1939 przy pomocy Niemiec Ruś Zakarpacka ogłosiła niepodległość jako Karpato-Ukraina, następnie po kilku dniach została zaanektowana przez Węgry. Po II wojnie została zajęta przez Związek Radziecki i włączona do Ukraińskiej SRR.

[6] Porównaj z: Krystyna Pieradzka, Na szlakach Łemkowszczyzny, 1939.

[Magosci-7] W latach 90. XX wieku prof. Paul Robert Magocsi oraz prof. Paul Best zaliczyli tę mniejszość autochtoniczną do narodu karpatoruskiego. Według nich na terenie obecnej Polski, Słowacji, Ukrainy i Serbii mieszka licząca około 1 mln 200 tys. osób społeczność o proweniencji karpatoruskiej, do której zaliczyli Łemków, Bojków i Hucułów. Jak uważają, wobec tej społeczności nie powiodły się próby ukrainizacji, a ludność ta ma nadal poczucie swojej karpatorusińskiej odrębności narodowej z aspiracjami do stania się czwartym narodem wschodniosłowiańskim, obok Ukraińców, Rosjan i Białorusinów. Porównaj z: "Czy w XX w. w Europie Środkowo-Wschodniej powstają nowe narody?". J. Lewandowski [w:] Wokół antropologii kulturowej, pod red. M. Haponiuka i M. Rajewskiego, Lublin 1999, s. 42-43.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]