Styl potoczny

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „język potoczny”. Zobacz też: język wernakularny – szerzej rozumiany język codzienny.

Styl potoczny (rejestr potoczny^[1], język potoczny^[2]) – styl funkcjonalny języka znany całej społeczności jego użytkowników i najczęściej przez nich używany^[3]. Pod względem swoich cech może być przeciwstawiany różnym stylom językowym: specjalistycznemu, publicystycznemu lub artystycznemu^[4].

Styl potoczny jest wykorzystywany przede wszystkim w codziennych kontaktach językowych, zarówno w nieoficjalnych wypowiedziach ustnych (np. w rozmowach przy stole, w sklepie, w dowcipach i kłótniach), jak i w pewnych gatunkach wypowiedzi pisemnych (np. w korespondencji osobistej, pamiętnikach czy poradnikach)^[3]. Służy jako środek porozumienia na tematy niewyspecjalizowane, wspólne wszystkim użytkownikom języka^[5]. Może też obsługiwać tematy profesjonalne, zarezerwowane dla pewnej grupy osób; zdarza się również, że jest stosowany w kontaktach oficjalnych lub półoficjalnych^[6].

Do cech języka potocznego należą: nacechowanie pod względem ekspresywnym i emocjonalnym, niespecjalistyczność i antropocentryczność, gęste występowanie związków frazeologicznych, wyrazista struktura słowotwórcza wyrazów i ich konkretność. Język potoczny obfituje w środki oceniające rzeczywistość ujemnie; charakteryzuje się on szybko zmieniającą się leksyką, w której duży udział mają wyrażenia środowiskowe i obce. Obserwuje się w nim wiele skrótów oraz tzw. potok składniowy^[7], czyli luźne, niepełne porządkowanie wyrazów pod względem logiczno-syntaktycznym. W stylu potocznym są obecne wyrazy podkreślające, nawiązujące i dodatkowe (puste semantycznie)^[8]. W relacjach niekoleżeńskich, w kontaktach zewnętrznogrupowych (oficjalnych lub półoficjalnych) język potoczny występuje w wariancie „neutralnym” (nienacechowanym), unikającym cech ekspresywnych, zwłaszcza ekspresji negatywnej^[9]. Język potoczny wykazuje dużą elastyczność, pozwalającą na użycie jego wyrażeń w różnych i zmiennych znaczeniach^[10]. W tym sensie odróżnia się od języka specjalistycznego, który dąży do jednoznaczności przekazu^[4]. Częstym elementem swobodnych wypowiedzi jest slang^[11]. Na płaszczyźnie dźwiękowej styl potoczny cechuje się większą rozciągłością zjawisk asymilacyjnych wewnątrz słowa i na granicach słów^[12].

W piśmiennictwie język potoczny jest określany rozmaitymi terminami: odmiana potoczna (wariant potoczny)^[2], język obiegowy^[13], rejestr niski^[14], styl konwersacyjny^[12][15]; występują też różne pokrewne pojęciowo (choć niekoniecznie równoznaczne) przymiotniki: „kolokwialny”, „oralny”, „naturalny”, „ustny” czy „mówiony”^[16].

Polszczyzna potoczna podlega opisowi i ocenie pod pojęciem normy użytkowej (zwanej też potoczną), wyróżnianej w ramach dwupoziomowej normy języka ogólnopolskiego^[17][18]. W niektórych społecznościach (gdzie zarysowała się dyglosja) funkcję rejestru niskiego (języka potocznego, codziennego, nieoficjalnego) pełni język silnie (lub całkowicie) odrębny od języka wysokiego (używanego w literaturze czy kontaktach oficjalnych)^[14].