Szechina

Szechina (dosł. „zadomowienie”^[1]; hebr. ‏שכינה‎, od rdzenia szachan = „mieszkać”; jid. ‏Szchine‎) – w judaizmie termin określający immanencję, niecielesną obecność Boga w świecie^[2][3][4]. Najstarszą zapisaną formę tego terminu, w aramejskiej formie Szekinta odnaleźć można w targumach, interpretacyjnych przekładach aramejskich Starego Testamentu. Termin „Szachina” można także spotkać w Talmudzie, midraszach i innej pozabiblijnej literaturze żydowskiej^[4]. Podmiotowo Szechina jest identyczna z Bogiem, jednak nigdy nie była adresatem modlitw i nie przypisywano jej boskich atrybutów^[1]. Termin był w targumach stosowany dla podkreślenia zróżnicowania tej formy Bożej obecności, od pierwotnego, antropomorficznego wyobrażenia Stwórcy^[4].

Miejscem Boga zawsze było niebo, Szechina była sposobem objawiania się, udzielania się i nawiązywania relacji z dziełem stworzenia^[1]. Była obecna w Namiocie Spotkania (hebr. ohel moed), w czasie wędrówki Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej^[4]. Kluczowym biblijnym miejscem pobytu Szechiny była Świątynia Jerozolimska^[1] – między innymi tam jej obecność była silniej odczuwana^[3]. W Księdze Powtórzonego Prawa była „Obecnością Boga” określaną jako „zamieszkiwanie przez imię”^[1], a literatura midraszowa stosowała określenie Szechina jako jedno z Imion Boga^[2].

W okresie rabinicznym uformowała się teoria „obecności Boga”, która była porównywana do światła lub wody morskiej, która wypełnia nadbrzeżną grotę podczas przypływu^[1]. XVI-wieczny rabin, mistyk i kabalista Izaak Luria był twórcą koncepcji cimcum – samoograniczenia się Boga, przez co Szechina, czyli Boża Obecność, zostawała odrywana od Bożej Istoty (En-Sof). Po to, „by mogło zaistnieć to, co zostało stworzone”. „Bóg jest obecny we wszystkim”, a Szechina przenika wszystko to, co istnieje^[5]. W systemie Lurii Szechina stanowi więc swoiste centrum stworzenia^[2]. Arnold M. Goldberg^[a] wyjaśniał, że „Szechina jest w świątyni mocą nie samego miejsca, lecz wspólnoty, i nie dla miejsca, lecz dla człowieka”^[7][1]. Obecność Szechiny nie była więc ograniczona do określonego terytorium. Jej zasięg nie ma granic – terenem tej obecności jest życie człowieka^[8]. Jest swoistym pośrednim ogniwem między Bogiem a ludźmi^[1].

Średniowieczny rabin, gaon i żydowski filozof, Saadja ben Josef uważał, że „chwała Boga” to pojęcie biblijne, natomiast Szechina to pojęcie rabiniczne, odnoszące się do „stworzonego splendoru światła”. Z tego powodu Mojżesz prosząc o możliwość ujrzenia chwały Bożej, zobaczył Szechinę. Rabini wyrażali przekonanie, że Bóg objawił się Mojżeszowi w postaci Krzewu gorejącego (Szechina), by ukazać, że żadne miejsce nie jest pozbawione Jego obecności. Według Saadja ben Josefa obrazy, których doświadczali prorocy także były spotkaniem z Szechiną^[1]. Inny średniowieczny rabin, filozof i komentator Mosze ben Majmon łączył istotę Szechiny z samym proroctwem i uważał, że „pochodzi ona od Boga i dostępna jest człowiekowi poprzez kontemplację Intelektu Czynnego”^[1].

Wczesna żydowska tradycja kabalistyczna zaczęła określać tym terminem żeński aspekt Boga (żeńska zasada sfirot)^[1], który zasadniczo był wiązany z aspektami męskimi, wyrażanymi w imieniu Kadosz Baruch Hu (hebr. = Święty Błogosławiony [On]). „Sefer ha-Zohar”, XIII-wieczny mistyczny komentarz do Tory, Pieśni nad Pieśniami i Księgi Rut, nadaje Szechinie charakter osobowy i przedstawia ją jako Królową, Małżonkę, Córkę Króla. Nadana płeć sygnalizowała wyraźnie aspekt seksualny^[2]. Późniejsze pisma kabalistyczne traktowały Szechinę jako ostatnią z hierarchii emanacji boskiego światła^[1] i lokowały ją w kabalistycznym Drzewie Życia jako dziesiątą, najniższą i najbardziej oddaloną od źródła światła sefirę, nazywały królestwem Malchut^[2], i metaforycznie nazywały „córką Boga”. W tym znaczeniu harmonijny związek żeńskiej Szechiny z sześcioma poprzedzającymi ją w hierarchii ważności sefir, stanowić miał strumień boskiej energii, która – jak księżyc – odbija boskie światło w kierunku świata^[9]. Szechina miała uosabiać drugą, uzupełniającą funkcję Absolutu^[2]. Liczbowym oznaczeniem Szechiny była dwójka, literowym – be(j)t; (słowo bet = hebr. „dom”). W symbolicznym układzie biegunowym, w stosunku do duszy jest ciałem, w stosunku nieba – ziemią, a wobec świata mężczyzny – kobietą^[2]. Kabaliści lokowali także Szechinę w postaci żałobnicy pod jerozolimską Ścianą Płaczu^[9].

Według niektórych tradycji żydowskich symbolem Szechiny było światło. Dobry uczynek miał ją przyciągać, zaś zły uczynek ją odpychać^[3].

Pojęcie Szechiny zostało przejęte przez chrześcijaństwo. W tym kontekście Szechiną określana jest Maria, zwłaszcza w czasie ciąży, w której nosiła Jezusa, a więc wcielenie Boga^[10]. W tekstach katolickich, w tym w Litanii loretańskiej, Maria w związku z tym bywa określana Arką Przymierza^[11].

Zobacz hasła Szechina i szechina w Wikisłowniku