Zaburzenia urojeniowe

Zaburzenia urojeniowe (dawniej paranoja prawdziwa, obłęd, z grec. ἡ παράνοια „szaleństwo”, obłęd, παρά „obok, poza” i νοῦς „rozum, sens”) – rzadkie zaburzenie psychiczne z grupy psychoz, w przebiegu którego chory doświadcza urojeń, bez współwystępujących poważnych zaburzeń myślenia, nastroju, omamów bądź wyraźnego spłycenia afektu^[1][2]. Struktura osobowości osoby dotkniętej tym zaburzeniem pozostaje zachowana. Urojenia mogą być usystematyzowane, możliwe do zaistnienia (np. dotyczące bycia napadniętym, zdrady partnera^[3]) bądź irracjonalne^[2]. Pomimo występowania urojenia bądź urojeń, ludzie dotknięci zaburzeniem urojeniowym nadal mogą angażować się towarzysko i prawidłowo funkcjonować, a ich zachowanie wcale nie musi odbiegać od normy^[4]. Jednakże zmaganie się z pomysłami podsuwanymi przez urojenia może mieć także negatywny wpływ na każdy aspekt ich życia^[4].

Do postawienia diagnozy konieczne jest, by omamy słuchowe i wzrokowe nie były zbyt nasilone, jednak omamy węchowe i dotykowe powiązane tematycznie z urojeniem mogą być obecne^[2]. Urojenia nie mogą być wywołane przez narkotyki, leki bądź chorobę ogólnoustrojową, a ponadto zaburzenie urojeniowe nie może być zdiagnozowane u osoby, u której uprzednio prawidłowo zdiagnozowano schizofrenię. Urojenia mogą wystąpić także w przebiegu wielu innych chorób psychicznych, zwłaszcza w innych zespołach psychotycznych. Osoba z zaburzeniami urojeniowymi może być wysoko funkcjonująca w codziennym życiu^[5][6].

Zarówno twórcy DSM-V jak i psycholodzy są zgodni co do tego, że osobiste przekonania powinny być poddawane ocenie z wielkim szacunkiem dla kulturowych i religijnych odmienności, ponieważ wierzenia szeroko akceptowane przez niektóre kultury mogą być uznane za urojenia przez inne społeczności^[7].

Zarówno w klasyfikacji ICD-10 jak i DSM-V odchodzi się od stosowania określenia „zespół paranoiczny” na zaburzenia urojeniowe (w obecnej klasyfikacji ICD-10 są one określane jako uporczywe zaburzenia urojeniowe)^[8]. Według najnowszej nomenklatury słowo „paranoja” odnosi się wyłącznie do zaburzeń o charakterze przekonań i urojeń prześladowczych. Z tego też powodu przymiotnik „paranoiczny” powinien być stosowany tylko do opisu usystematyzowanych, możliwych do zaistnienia urojeń prześladowczych^[9], a „paranoidalny” – do opisu irracjonalnych urojeń prześladowczych (np. jako elementu schizofrenii paranoidalnej)^[9].