Ay

Ay

Dünya'nın kuzey yarımküresinden görülen dolunay.
Adlandırmalar
MPC belirtmesi	Earth I
Alternatif adlar	Luna Selene (poetik) Cynthia (poetik)
Sıfatlar	Lunar Selenian (poetik) Cynthian (poetik) Moonly (poetik)
Sembol
Yörünge özellikleri
Dönem J2000
Yerberi	362.600 km (356.400-370.400 km)
Yeröte	405.400 km (404.000-406.700 km)
Yarı büyük eksen	384.399 km (1,28 Is, 0,00257 AU)[1]
Dış merkezlik	0,0549[1]
Yörünge periyodu	27,321661 g (27 g 7 sa 43 dk 11,5 sn[1])
Kavuşum dönemi	29,530589 g (29 g 12 sa 44 dk 2,9 sn)
Ortalama yörünge hızı	1,022 km/sn
Eğiklik	5,145° (tutuluma)[2]
Doğal uydusu	Dünya[3]
Fiziksel özellikler
Görünür büyüklük	−2,5 ile −12,9 −12,74  (ortalama dolunay)[4]
Açısal çap	29,3 ile 34,1 yay-dakika[4]
Ortalama yarıçap	1.737,4 km   (Dünya'nın 0,2727'si)[1][4][5]
Ekvatoral yarıçap	1.738,1 km   (Dünya'nın 0,2725'i)[4]
Kutupsal yarıçap	1.736,0 km   (Dünya'nın 0,2731'i)[4]
Basıklık	0,0012[4]
Çevresi	10.921 km  (ekvatoryal)
Yüzey alanı	3,793 × 107 km2   (Dünya'nın 0,074'ü)
Hacim	2,1958 × 1010 km3   (Dünya'nın 0,020'si)[4]
Kütle	7,342 × 1022 kg   (Dünya'nın 0,012300'ü)[1][4][6]
Ortalama yoğunluk	3,344 g/cm3[1][4] 0,606 × Dünya
Yüzey kütle çekimi	1,62092 m/s2  (0,1654 g; 5,318 ft/s2)[4]
Atalet momenti faktörü	0,3929 ± 0,0009[7]
Kurtulma hızı	2,38 km/sn (8.600 km/sa)
Sinodal dönme süresi	29,530589 g (29 g 12 sa 44 dk 2,9 s; sinodal; güneş günü) (eş zamanlı dönüş)
Yıldız dönme süresi	27,321661 g  (eş zamanlı dönüş)
Ekvatoral dönme hızı	4,627 m/sn
Eksen eğikliği	1,5424° (tutuluma)[8]
Kuzey kutbu sağ açıklık	17sa 47d 26s 266,86°[9]
Kuzey kutbu dik açıklık	24,36°[9]
Albedo	0,136[10]
Yüzey sıcaklığı min. ort. maks. Ekvator 100 K[11] 250 K 390 K[11] 85°N  150 K 230 K[12]
Atmosfer[13]
Yüzey basıncı	10−7 Pa (1 pikobar)  (gündüz) 10−10 Pa (1 femtobar)    (gece)
Bileşimleri	He Ar Ne Na K H Rn
Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

Ay, Dünya'nın tek doğal uydusu ve Güneş Sistemi içindeki beşinci büyük doğal uydudur. Dünya ile Ay arasında ortalama merkezden merkeze uzaklık 384.403 km, yani Dünya'nın çapının yaklaşık otuz katı kadardır. Ay'ın çapı 3.474 km'dir,^[14] bu da Dünya çapının dörtte birinden biraz fazladır. Dolayısıyla Ay'ın hacmi Dünya'nın hacminin %2'sidir. Kütlesi Dünya kütlesinden 81,3 kat daha azdır. Yüzeyinde kütleçekim etkisi yer çekiminin yaklaşık %17'sidir. Ay, Dünya'nın yörüngesinde bir turunu 27 gün 7 saatte tamamlar. Dünya, Ay ve Güneş geometrisinde görülen periyodik değişimler sonucunda her 29,5 günde tekrar eden Ay'ın evreleri oluşur.

Ay, insanların üzerine iniş yaparak yürüdükleri gökcismidir. Yer çekiminden kurtulup uzaya çıkan ve Ay'ın yakınından geçen ilk yapay nesne Sovyetler Birliği'nin Luna 1 uydusudur. Ay yüzeyine çarpan ilk insan yapısı nesne Luna 2 uydusudur. Normalde görünmeyen Ay'ın öteki yüzünün ilk fotoğraflarını ise Luna 3 uydusu çekmiştir. Bu üç uydu da 1959 yılında uzaya fırlatılmıştır. Ay yüzeyine ilk yumuşak iniş yapabilen uzay aracı Luna 9 ve Ay yörüngesine giren ilk insansız uzay aracı da Luna 10'dur. Bu iki uydu da 1966'da uzaya fırlatılmıştır.^[14] ABD'nin Apollo programı 1969 ve 1972 yılları arasında altı başarılı inişle, günümüze kadar insanlı görevleri başaran tek uzay programıdır. Ay'ın doğrudan insanlar tarafından incelenmesine Apollo programının bitişiyle son verilmiştir.

En yaygın olarak kabul edilen köken açıklaması, Ay'ın 4,51 milyar yıl önce, (Dünya'dan kısa bir süre sonra) Dünya ile Theia adlı Mars büyüklüğündeki varsayımsal bir cisim arasındaki dev çarpışma enkazından oluştuğunu ileri sürer. Sonrasında Dünya ile gelgit etkileşimi nedeniyle daha uzak bir yörüngeye çekildi. Ay'ın yakın tarafı parlak ve eski kabuksal yüksek dağlar ile, göze çarpan darbe kraterileri arasındaki boşlukları dolduran koyu volkanik maria ("karanlık denizler") ile dikkat çekicidir. Büyük çarpışma havzaları ve karanlık yüzeylerinin (mare) çoğu yaklaşık üç milyar yıl önce Imbrian döneminin sonuna kadar yerindeydi. Ay yüzeyi nispeten yansıtıcı değildir, yansıma derecesi aşınmış asfaltdan biraz daha parlaktır. Ancak, açısal çapı büyük olduğu için dolunayda gece gökteki en parlak gök cismi olur. Ay'ın görünen boyutu Güneş'inkiyle hemen hemen aynıdır, bu ise tam güneş tutulması esnasında Güneş'i neredeyse tamamen kaplamasına neden olur.

1. ^ ^{a b c d e f} Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; W06 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
2. ^ Lang, Kenneth R. (2011). The Cambridge Guide to the Solar System (2.2yayıncı=Cambridge University Press bas.). ISBN 9781139494175. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
3. ^ Morais, M. H. M.; Morbidelli, A. (2002). "The Population of Near-Earth Asteroids in Coorbital Motion with the Earth". Icarus. 160 (1). ss. 1-9. Bibcode:2002Icar..160....1M. doi:10.1006/icar.2002.6937. hdl:10316/4391. 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2019. 
4. ^ ^{a b c d e f g h i j} Williams, David R. (2 Şubat 2006). "Moon Fact Sheet". NASA/National Space Science Data Center. 23 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2008. 
5. ^ Smith, David E.; Zuber, Maria T.; Neumann, Gregory A.; Lemoine, Frank G. (1 Ocak 1997). "Topography of the Moon from the Clementine lidar". Journal of Geophysical Research. 102 (E1). s. 1601. Bibcode:1997JGR...102.1591S. doi:10.1029/96JE02940. hdl:2060/19980018849. 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2019. 
6. ^ Terry, Paul (2013). Top 10 of Everything. Octopus Publishing Group Ltd. s. 226. ISBN 978-0-600-62887-3. 
7. ^ Williams, James G.; Newhall, XX; Dickey, Jean O. (1996). "Lunar moments, tides, orientation, and coordinate frames". Planetary and Space Science. 44 (10). ss. 1077-1080. Bibcode:1996P&SS...44.1077W. doi:10.1016/0032-0633(95)00154-9. 
8. ^ Hamilton, Calvin J.; Hamilton, Rosanna L., The Moon, Views of the Solar System 4 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 1995-2011.
9. ^ ^{a b} Archinal, Brent A.; A'Hearn, Michael F.; Bowell, Edward G.; Conrad, Albert R.; Consolmagno, Guy J.; Courtin, Régis; Fukushima, Toshio; Hestroffer, Daniel; Hilton, James L.; Krasinsky, George A.; Neumann, Gregory A.; Oberst, Jürgen; Seidelmann, P. Kenneth; Stooke, Philip J.; Tholen, David J.; Thomas, Paul C.; Williams, Iwan P. (2010). "Report of the IAU Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements: 2009" (PDF). Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. 109 (2). ss. 101-135. Bibcode:2011CeMDA.109..101A. doi:10.1007/s10569-010-9320-4. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2018.  ayrıca mevcut "via usgs.gov" (PDF). 27 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Eylül 2018. 
10. ^ Matthews, Grant (2008). "Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES". Applied Optics. 47 (27). ss. 4981-4993. Bibcode:2008ApOpt..47.4981M. doi:10.1364/AO.47.004981. PMID 18806861. 
11. ^ ^{a b} Bugby, D. C.; Farmer, J. T.; O’Connor, B. F.; Wirzburger, M. J.; C. J. Stouffer, E. D. Abel (Ocak 2010). Two‐Phase Thermal Switching System for a Small, Extended Duration Lunar Surface Science Platform. AIP Conference Proceedings. 1208. ss. 76-83. Bibcode:2010AIPC.1208...76B. doi:10.1063/1.3326291. hdl:2060/20100009810. 
12. ^ Vasavada, A. R.; Paige, D. A.; Wood, S. E. (1999). "Near-Surface Temperatures on Mercury and the Moon and the Stability of Polar Ice Deposits". Icarus. 141 (2). ss. 179-193. Bibcode:1999Icar..141..179V. doi:10.1006/icar.1999.6175. 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2019. 
13. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; L06 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
14. ^ ^{a b} Spudis, P.D. (2004). "Moon". World Book Online Reference Center, NASA. 29 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2007.