Back Yahudi ACE Джурт ADY Judaïsme Afrikaans Judentum ALS አይሁድና Amharic Chudaísmo AN यहूदी धर्म ANP اليهودية Arabic ܝܗܘܕܝܘܬܐ ARC يهودية ARY
 Yahudilik | |
|---|---|
| יהדות Yahadut | |
 Judaica (en üstten saat yönünde): Şabbat şamdanları, el yıkama kâsesi, Chumaş ve Tanakh, Torah işaretçisi, şofar ve etrog kutusu | |
| Tip | Etnik[1] |
| Milliyet | Yahudi milleti |
| Sınıflandırma | İbrahimik |
| Mukaddes metin | Tanakh |
| Teoloji | Monoteistik |
| Aktif saha | Dünya çapı |
| Dil | Kutsal İbranice[2] |
| Hukuk | Halakha |
| Felsefe | Yahudi felsefesi |
| Merkez | Siyon (Yeruşalim) |
| Kurucu | Avraham[3][4] |
| Köken | y. MÖ 2'nci milenyum[3] (~4 bin yıl önce) Mezopotamya,[3] Orta Doğu (geleneksel) |
| Takipçi | 14–15 milyon[5] |
| Tatil günü | Şabbat |
| İbadethane | Beitfilah |
| Vaiz | Rabbi |
| Makale serilerinden Yahudiler ve Yahudilik | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Etimoloji • Kim bir Yahudi'dir? | |||||||||||||||
|
|||||||||||||||
Yahudilik[a] (İbranice: יַהֲדוּת, romanize: Yahadut), Yahudi milletinin kolektif inancını, kültürünü, hukukî kurallarını ve medeniyetini içeren etnik bir dindir. İlk İbrahimî din olmasının yanı sıra insanlık tarihindeki en eski dinler arasında da yer alan Yahudilik, monoteizm temelli dinlerin ilk örneğidir. Yahudilik, riayetkâr Yahudiler tarafından "Avraham'ın YHVH ile yaptıkları sözleşmenin bir ifadesi" olarak yorumlanır. Geniş metinleri ve uygulamaları, çeşitli teolojik pozisyonları ve örgütlenme biçimlerini kapsayan Yahudilik, bir İbrani felsefi görüşü olmakla birlikte aynı zamanda bir dünya görüşüdür. Torah, Tanah'ın bir parçasıdır ve Midraş ile Talmud gibi ikincil metinlerle birlikte temsil edilen tamamlayıcı bir sözlü geleneğin parçasıdır. Dünya çapındaki toplam 14 ila 15 milyon takipçisi ile Yahudilik, en büyük onuncu dindir.
Yahudilik, "evrenin yaratıcısı, ebedi güç sahibi, her şeye gücü yeten, her yerde olan, adil, merhametli, doğmamış veya doğurmamış" bir varlığın her şeyi yarattığı inancı temeline kuruludur; O varlığın (Tanrı) ismi inanışa göre o kadar mukaddestir ki, nihai telaffuzunun sonsuza dek bilinememesi için Tanah'ta יהוה (YHVH) harfleriyle kodlanmıştır. İnanca göre YHVH'nin, Y’israil'in büyükbabası Avraham'ı ve ulusunu "tüm milletler arasında en üstünü" yapma ve "onlara özel bir toprak verme" sözünü vermesiyle isimsiz bir din olarak kurulur; bu din ismini, gelecek yıllarda dünyaya gelecek olan Yehuda'dan alacaktır.
Yahudilikte, Tanrı'nın Sina Dağı'ndaki Musa'ya hem yazılı hem de sözlü şekilde vahyettiği kanun ve emirlere dayanan,[6] çoğu Rabbânî Yahudilikten ortaya çıkmış bir dizi dinî hareket vardır.[7][8] Tarihsel olarak bu savunmaların tamamına veya bir kısmına, İkinci Tapınak dönemindeki Sadukiler veya Helenistik Yahudilik üyeleri gibi çeşitli gruplar tarafından meydan okundu;[7][9] daha sonra Orta Çağ'daki Karaiteler ve modern Ortodoks olmayan mezhepler arasında bu fikir akımı devam etti. Hümanistik Yahudilik gibi Yahudiliğin bazı modern dalları, seküler veya nonteist olarak kabul edilebilir.[10][11] Günümüzde en büyük Yahudi dinî hareketleri, Ortodoks Yahudilik (Haredi Yahudilik ve Modern Ortodoks Yahudilik), Muhafazakar Yahudilik ve Reform Yahudiliğidir. Bu gruplar arasındaki en önemli fark Yahudi hukukuna, Rabbânîk geleneğin otoritesine ve İsrail Devleti'ne olan fikirsel yaklaşım farklılıklarından kaynaklanır.[3][12][13]
- ^ Jacobs 2007, s. 511 quote: "Judaism, the religion, philosophy, and way of life of the Jews.".
- ^ Sotah 7:2 with vowelized commentary (İbranice). New York. 1979. 19 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2017.
- ^ a b c d Mendes-Flohr 2005.
- ^ Levenson 2012, s. 3.
- ^ Dashefsky, Arnold; Della Pergola, Sergio; Sheskin, Ira, (Ed.) (2018). World Jewish Population (PDF). Berman Jewish DataBank. 10 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Haziran 2019.
- ^ "What is the oral Torah?". Torah.org (İngilizce). 12 Ocak 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2021.
- ^ a b Schiffman 2003.
- ^ "Rabbinic Judaism". Encyclopædia Britannica Online (İngilizce). 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2021.
- ^ "Sadducee". Encyclopædia Britannica Online (İngilizce). 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2021.
- ^ Ackerman, Ari (2010). "Eliezer Schweid on the Religious Dimension of a Secular Jewish Renewal". Modern Judaism (İngilizce) (30 bas.) (2): 209-228. doi:10.1093/mj/kjq005. ISSN 0276-1114. JSTOR 40604707. 8 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2021.
- ^ Myers, David N., (Ed.) (2018). "Can We Excommunicate God?: April 30, 1965". The Eternal Dissident. Rabbi Leonard I. Beerman and the Radical Imperative to Think and Act (İngilizce). University of California Press. ss. 69-74. ISBN 978-0-520-29745-6. JSTOR j.ctv941t1h.14. 7 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2021.
- ^ Ferziger, Adam (2009). "From Demonic Deviant to Drowning Brother: Reform Judaism in the Eyes of American Orthodoxy". Jewish Social Studies (İngilizce) (15 bas.). Indiana University Press (3): 56-88. doi:10.2979/jss.2009.15.3.56. ISSN 0021-6704. JSTOR 10.2979/jss.2009.15.3.56. 8 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2021 – JSTOR vasıtasıyla.
- ^ Cohen, Steven M.; Bubis, Gerald B. (1990). "The Impact of Denomination: Differences in the Israel-Related Opinions of American Rabbis and Jewish Communal Workers" (İngilizce) (1/2) (2 bas.). Jewish Political Studies Review: 137-163. ISSN 0792-335X. JSTOR 25834177. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2021.
Kaynak hatası: <ref> "lower-alpha" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="lower-alpha"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)