Ardashir I

Ardashir I, Ardashir Papakon (taxminan milodiy 180 — 239 yoki 241) — Erondagi sosoniylar sulolasi asoschisi va dastlabki shohi. Ardashirning bobosi Soson 612-yilda Fors poytaxti — Istaxr shahridagi bosh ibodatxonaning kohini boʻlgan^[1][2]. Ardshir Parfiya podshosi Artabon V (209 — 224)ning vassali Darabgird (Forsdagi qal’a) hokimi saroyida xizmat qilgan. Taxminan 200-yilda ushbu qal’a hokimi boʻlgan; tez orada butun Fors, Kirmon va Gey (hozirgi Isfahon)ni oʻziga tobe etgan hamda zodagonlar va ruhoniylar madadiga tayanib Artabon V ga qarshi chiqqan. 224-yil 28-aprelda Ormizdagon tekisligida parfiyaliklarga qaqshatqich zarba bergan, Parfiya podsholigi shundan soʻng tugatilgan. 226/227-yil shahanshoh unvoni bilan toj kiygan^[3]. Ardashirning Mesopotamiya va Armanistonga egalik qilish uchun Rim bilan Sharkda olib borgan urushlari natijasida Sosoniylar davlati hududi ancha kengaygan^[4].

Alisher Navoiy Ardasher aslida kayoniy malika Humoyning Soson ismli oʻgʻli avlodidan ekani, ona tomondan oʻz davrida mashhur boʻlgan bobosi Bobakka borib taqalishini yozgan. “Tarixi anbiyo va hukamo”da Ardasher ashkoniylarning soʻnggi podshohi Arduvon (Artabon V) va uning oʻgʻillari ustidan gʻalaba qozonib, Arduvonning qizini oʻz nikohiga olgani, lekin bu qiz qasos olish maqsadida unga zahar bermoqchi boʻlgani, Ardasher esa buni sezib qolib, qizni oʻlimga mahkum etgani, biroq vaziri qizning undan homilador ekanligini bilib qolgach, uni yashirincha asrab yurgani, tugʻilgan bola keyinchalik Ardasherning valiahdi boʻlgani, oʻttiz yil hukmronlik qilgani, oʻn toʻrt yil hukmi butun olamga oʻtadigan hukmdorga aylangani haqida soʻz yuritiladi. “Saddi Iskandariy”da Ardasherni baʼzi manbalarda valiy, deb bilishgani aytiladi^[5].

1. ↑ Sharifi. Culture of Persian Literature. 
2. ↑ Parikhanian. In the Cambridge History of Iran. 
3. ↑ Frye. Political Persian History During the Sasanian Era. 
4. ↑ Lokonin. Sasanian Persian Civilization. 
5. ↑ "Saddi Iskandariy".