Gaz xromatografiyasi

Gaz xromatografiyasi — analitik kimyoda parchalanmasdan bugʻlanishi mumkin boʻlgan birikmalarni ajratish uchun ishlatiladigan xromatografiyaning keng tarqalgan shakli. GC koʻpincha maʼlum bir moddaning tozaligini tekshirish yoki aralashmaning turli komponentlarini ajratish uchun ishlatiladi (bunday komponentlarning nisbiy miqdori ham aniqlanishi mumkin). Baʼzi hollarda GC birikmani aniqlashga yordam beradi. Preparativ xromatografiyada GK dan aralashmalardan toza birikmalar tayyorlash mumkin.^[1]

Gaz xromatografiyasida mobil faza odatda geliy kabi inert tashuvchi gaz yoki azot kabi reaktiv boʻlmagan tashuvchi gazdir. Vodorod gazini ajratish uchun samarali boʻlsa-da, geliy asboblarning 90 % da ishlatiladigan eng keng tarqalgan tashuvchi gazdir.^[2] Statsionar faza sifatida koʻpincha ustun deb ataladigan shisha yoki metall naychaning ichki devoridagi inert qattiq tayanchda suyuqlik yoki polimerning mikroskopik qatlami ishlatiladi. Gaz xromatografiyasi uchun ishlatiladigan asbob gaz xromatografi (yoki „aerograf“, „gaz separator“) deb ataladi.

Tahlil qilingan gaz birikmalari statsionar faza bilan qoplangan ustun devorlari bilan oʻzaro taʼsir qiladi. Aralashma tarkibidagi har bir birikma maʼlum vaqt oraligʻida elute qilinadi (yuviladi), uni ushlab turish vaqti deb ataladi. Kechiktirish vaqtlarini taqqoslash GC ning analitik samaradorligini beradi.

Gaz xromatografiyasi printsipial jihatdan ustunli xromatografiyaga oʻxshaydi (xromatografiyaning boshqa shakllari, masalan, HPLC), lekin bir qancha muhim farqlarga ega. Birinchidan, aralashmadagi birikmalarning ajralish jarayoni suyuq statsionar faza va koʻchma gaz fazasi oʻrtasida sodir boʻladi, ustunli xromatografiyada esa statsionar faza qattiq, harakatchan faza esa suyuqlikdir. Shuning uchun protseduraning toʻliq nomi — „Gaz-suyuqlik xromatografiyasi“ mos ravishda mobil va statsionar fazalarni bildiradi. Ikkinchidan, ustun gaz haroratini nazorat qilish mumkin boʻlgan pechga joylashtiriladi, anʼanaviy ustunli xromatografiya esa haroratni nazorat qilmaydi. Uchinchidan, gaz fazasidagi birikmaning kontsentratsiyasi faqat gazning bug 'bosimi funktsiyasidir.

Gaz xromatografiyasi baʼzan bug 'fazasi xromatografiyasi (VPC) yoki gaz-suyuqlik boʻlinish xromatografiyasi (GLPC) deb ataladi. Ushbu muqobil nomlar, shuningdek, ularning qisqartmalari koʻpincha ilmiy adabiyotlarda qoʻllanadi. Aniqroq qilib aytadigan boʻlsak, GLPC bu toʻgʻri atama, shuning uchun koʻplab mualliflar uni tanlaydilar.

1. ↑ „Gas Chromatography“. Linde AG. 3-mart 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-mart 2012-yil.
2. ↑ Grob. „Carrier Gases for GC“. Restek Advantage, Restek Corporation (1997). 2020-yil 6-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-mart 2016-yil.