Siyosat falsafasi, davlat, hukumat, siyosat, erkinlik, mulk, qonuniylik, huquq kabi fanlar haqida, bu tushunchalar nima, ular nima uchun kerak, hokimiyatni nima qonuniylashtiradi, nima uchun davlat qaysi erkinlik va huquqlarni himoya qilishi kerak, nimada. uni institutsionalizatsiya qilish kerakmi, qonun nima? Fuqaroning davlat oldidagi majburiyatlari nimadan iborat, hukumat nima uchun va qanday qilib qonuniy yo'l bilan ishdan bo'shatilishi kerak, degan asosiy savollarga javob izlaydigan ijtimoiy fan bo'limidir va bu masalalarni o'rganadi. falsafadan foydalanish orqali.
Qadimgi asrlar
Zamonaviy davrdan farqli o'laroq, qadimgi yunon davrida shahar-shahar boʻlgan tuzilish mavjud. O'sha davrda yashagan odamlar shahar shahri atrofidagi hududlarda dehqonchilik bilan shug'ullanib, kechqurun xavfsizlik uchun shaharga qaytadilar. Odamlarning roli ularning ishi va faoliyati bilan emas, balki siyosiy, sud va diniy pozitsiyalari bilan belgilanadi. Qadimgi davrni siyosiy tuzilishi sifatida ikki xil toifada baholashimiz mumkin. Qattiq ierarxiya, ya'ni ba'zilari jangchi kimligi bilan paydo bo'lsa, boshqalari tenglik va libertar adolat kabi tushunchalar bilan paydo bo'ladi. Antik davr - muhim faylasuflar davri. Bu davrda Platon, Aristotel, Sokrat kabi mutafakkirlar davlat tuzilishi, shakllanishi, sotsiologiyasi va tashkiloti kabi koʻplab sohalarda yetakchilik qildilar va koʻplab davlat tuzilishi gʻoyalariga asos soldilar. Aflotunning "Respublika" kitobida uning davlati qanday yaxshi bo'lishi, qanday yuksalishi haqida hikoya qilinadi. U davlatning mavjudligi zarurmi yoki kerak emasligini batafsil tushuntirib berdi. U ideal davlat tushunchasi haqida gapiradi. Aristotel esa o'rta sinf turmush tarziga ega boʻlgan har bir kishi bir xil huquq va tenglik bilan yashaydigan davlatning ideal holati haqida gapiradi. Suqrotning fikricha, ideal davlatda faqat teng daromad, xavfsizlik va bir xil huquqlarga ega bo‘lish yetarli emas, balki davlat o‘z fuqarolarining baxtiyorligi uchun ham javobgardir. Aflotunning fikricha, davlat boshqaruvining yaxshi va yomon shakllari ma’muriyatning o‘zi o‘rnatgan qoidalarga amal qilishiga bog‘liq. Aristotelning fikricha, yaxshi boshqaruvlar; monarxiya, aristokratiya va respublika. Ammo bu yaxshi boshqaruv shakllari mutlaq emas. Bular vaqt o'tishi bilan tanazzulga yuz tutadi, ularning har biri buzilgan davlat, ya'ni yomon boshqaruvlar; Ular zulm, oligarxiya va demokratiyaga aylanadi. Zulm - bu monarxiya qonunlarini hurmat qilmaydigan va zolimning shaxsiy manfaatlarini umumiy manfaatlardan ustun qo'yadigan eng yomon boshqaruv shakli. Oligarxiya ham o‘z manfaati uchun davlatni boshqaradigan, hikmat va fazilatdan mahrumdir. Demokratiya respublikaning buzuq shaklidir. Bular, Arastuning fikricha, yaxshilikning yomonga aylanishidir. Aristotel yaxshi va yomonni ajratganidan keyin ba'zi boshqa mutafakkirlar ham boshqaruvning yaxshi va yomon shakllarini aniqladilar.
Zamonaviy davr - bu islohotlar va sanoat inqilobidan keyin boshlangan davr. Politsiya bayonotlaridan so'ng, odamlar real sabablarga ko'ra guruhlar bo'lib yashash va hayotlarini davom ettirish zarurligini his qilishdi. Zamonaviy davrda odamlar ziddiyatda yashaydilar va bu ziddiyatni minimallashtiradigan boshqaruv shakllari muhokama qilinadi. Zamonaviy davrda ko'plab mutafakkirlar davlat va siyosiy tuzilmani tanqid qildilar. Bu faylasuflar Nikolo Makiavelli, Lyuter, Kalvin, Kopernik, Bekon, Dekart, Nyuton, Tomas Xobbs, Jon Lokk, J.J.Russo kabi faylasuflardir. Makiavelli siyosiy falsafani real asoslarda o‘rgangan birinchi faylasuf sifatida mashhur. Lyuter va Kalvin "individualizm g'oyasi" ni diniy asoslarga asoslab, zamonaviy fikrning asoslarini yaratdilar. Kopernik. Bekon, Dekart va Nyuton o'zlarining ilmiy inqiloblari bilan xristian kosmologiyasini o'zgartirdilar. Tomas Xobbs o'z intizomi bilan siyosiy nazariyani taklif qiladi, u ijtimoiy sohadagi inson xatti-harakatlarining asosiy tamoyillariga asoslanadi. Jon Lokk ijtimoiy shartnoma haqida gapirib, agar tabiat holati bo'lsa, Lokk tabiatning eski holati allaqachon go'zal edi, tinchlik bor edi, deydi, lekin u kamchiliklar borligini ta'kidlaydi. U jazo holati neytral joyda bo'lishi va mulk huquqini yaxshiroq himoya qilish kerakligini ta'kidlaydi va shunday davlat buyurtmasi haqida gapiradi. Russo esa respublikachilar nazariyasiga asos soldi. U, shuningdek, texnologiya odamlarga yomon ta'sir qilishini va odamlar o'tmishda tabiatda yashagan bo'lsalar, hozir yashay olmasligini aytib o'tdi.
Nikkolo Makiavelli
Siyosiy dunyo nomlaridan biri boʻlgan Makiavelli (1469-1527), monarxda bo'lishi kerak boʻlgan xususiyatlarni tasvirlaydigan "Suveren" va "Munozaralar" nomli asarlari bilan davlatni emas, balki hokimiyatni egallagan shaxsni qabul qildi. U boshqaruv shakli boʻlgan konstitutsiyaviylikni himoya qilgani da'vo qilinsa-da, uni konstitutsiyaviylikdan ko'ra ko'proq hokimiyat qiziqtirgan. U hokimiyatni egallagan shaxs davlat emas, balki shahzoda ekanligini va xudoni siyosatdan alohida saqlashni targ'ib qilgan. Orqaga suyanadigan odam izlayotganingda, xalqqa suyaning, chunki shahzodani omon saqlaydigan xalqdir, u tarqoq bekliklarni birlashtirib davlat yaratishni maqsad qilgan. Davlat boshqaruvi uchun qonunlar bilan bir qatorda armiyani ham birinchi oʻringa olib chiqqan Makiavelli Milliy armiya gʻoyasini ilgari surdi va armiya xalqdan boʻlishi, yollanma qoʻshinlar va zodagonlardan iborat boʻlmasligi kerakligini taʼkidladi. Nikkola Makiasel dunyoviylik sari ilk qadamlarini din g‘oyasini siyosatdan olib tashlagani uchun qo‘ygan deb ishoniladi. Bodindan farqli o‘laroq, Makiavel suverenitetda uzluksizlik kontseptsiyasini qabul qilmagan, balki uning mutlaq va bo‘linmas ekanligini ta’kidlagan. Siyosatda har qanday yo‘l joiz, degan tushunchani qabul qilgan Makiavelli, hokimiyat tepasiga kelish va uni saqlab qolish uchun raqibini yo‘q qilish yaxshi ish, buning yaxshi bo‘lishi uchun uni hech kim tushunmasligi kerak, degan fikrni ilgari surdi. narsa. [1]
Tomas Xobbs
Umuman davlat nima degan savolga javob berar ekan, zamonaviy davlatning (ijtimoiy shartnoma) birinchi rasmini chizgan Hobbs siyosiy hokimiyatning cherkovda qimmatli qirol boʻlishini istab, monarxiya tarafdori ekanligini taʼkidladi. . U tinch-totuv jamiyatni barpo etish yo‘llarini tadqiq qilib, yaxshilik va yomonlik davlatdan kelib chiqishi va davlat tomonidan belgilanishini da’vo qildi. Boshqa tomondan, davlatning barpo etilishi odamlarning o‘limdan qo‘rqishidan, tinchlikka intilishidan, din davlatga bo‘ysunishidan, cherkov boshlig‘ining diniy ma’ruzalari va diniy kitoblarining talqin qilinishidan kelib chiqadi. suveren. "Xudo qonun chiqarmaydi, qonunni inson qiladi, bu odam shoh, shoh hatto Xudoning amrlari bilan ham cheklanmagan." Buni aytib, T.Xobbs zamonaviy va dunyoviy davlat bo‘lish yo‘lida ilk bor rasmiy taklif bilan chiqdi. Kuchli hokimiyatni himoya qilgan Hobbs, agar parlament va qirol o'rtasida bo'sh qolish bo'lsa, nizolar kelib chiqadi va bu fuqarolar urushlariga sabab bo'ladi, deb ta'kidladi. Shuning uchun u barcha suveren huquqlar podshohda to'planishi kerak deb o'yladi. Tomas Xobbs dunyosida davlatda din davlatga bo'ysunishi kerak. U biz qonun taqiqlamagan hamma narsani qilishimiz mumkin, deb himoya qildi va tabiiy vaziyatlarga qarshi shartnoma bilan yangi suverenitetni o'rnatishni maqsad qildi. U bu shartnoma davlatni vujudga keltiradi va modernizatsiya qiladi va bu fikr dunyoviy davlatni yaratadi, deb ta'kidladi. Ijtimoiy shartnoma bilan Xobbs davlatni himoya qilishni maqsad qilgan va har kim erkinlik uchun o'z huquqlarini himoya qilishi mumkinligini ta'kidlagan. [2], [3] Gobbsning fikricha, yaxshi boshqaruv hayot va mulk xavfsizligini taʼminlashdan boshlanadi. Hukumatning bu shakli suverenlarga majburiyat bermaydi.
- ↑ „Niccolo Machiavelli“. TÜBA Açık Ders Malzemeleri Portalı. 20 haziran 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 18 haziran 2020.
- ↑
{{cite magazine}}: Empty citation (yordam) - ↑ Genel Kamu Hukuku. Der Yayınları — 105-112-bet. Qaraldi: 22 haziran 2020. (Wayback Machine saytida 2020-06-21 sanasida arxivlangan)