Islandia

Islandia
Ísland
Herb	Flaga
	Hymn: Lofsöngur; (Hymn pochwalny);
Ustrój polityczny	republika parlamentarna
Konstytucja	Konstytucja Islandii
Stolica	Reykjavík
Data powstania	1 grudnia 1918; (pozostała w unii); 17 czerwca 1944; (ogłoszenie republiki)
Prezydent	Halla Tómasdóttir
Premier	Bjarni Benediktsson
Powierzchnia	103 125 km²
Populacja (2022); • liczba ludności	; 387 800
• gęstość	3,2 os./km²
Kod ISO 3166	IS
Waluta	korona islandzka (ISK)
Telefoniczny nr kierunkowy	+354
Domena internetowa	.is
Kod samochodowy	IS
Kod samolotowy	TF
Strefa czasowa	UTC ±0
Narody i grupy etniczne	Islandczycy: 84,8%; Polacy: 5,6%
Język urzędowy	islandzki
Religia dominująca	luteranizm (73,8%)
PKB (2023); • całkowite ; • na osobę	; 28,63 mld USD; 75 180 USD
PKB (PSN) (2023); • całkowite ; • na osobę	; 26,57 mld dolarów międzynarodowych; 69 778 dolarów międzynarodowych
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Wiadomości w Wikinews
	Cytaty w Wikicytatach
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach

Islandia (isl. Ísland, wym. [ˈ i s t l a n t]^[9]) – nordyckie państwo położone na północy Grzbietu Śródatlantyckiego, na wyspie Islandia i kilku mniejszych wyspach, m.in. archipelagu Vestmannaeyjar w północnej części Oceanu Atlantyckiego. Stolicą państwa i największym miastem jest Reykjavík, w którym mieszka około 36% z 380 000 mieszkańców kraju. Islandia jest kulturowo i politycznie powiązana z Europą. Językiem urzędowym kraju jest język islandzki.

Islandia, położona na ryfcie pomiędzy płytami tektonicznymi, charakteryzuje się wysoką aktywnością geologiczną. Na jej terenie znajdują się liczne gejzery i wulkany^[10]^[11]. Państwo leży na płaskowyżu wulkanicznym. Na Islandii znajdują się lodowce. Nizinami do oceanu wpływa wiele rzek polodowcowych. Kraj znajduje się w strefie silnego wpływu Prądu Zatokowego Golfsztrom, dzięki któremu południowa część państwa znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego, pomimo położenia w okolicach koła podbiegunowego północnego. Ze względu na wysoką szerokość geograficzną i wpływy klimatu morskiego lata są chłodne, a na dużej części archipelagu panuje klimat polarny.

Według średniowiecznego rękopisu Landnámabók, osadnictwo na Islandii rozpoczęło się w 874 roku n.e., kiedy to norweski wódz Ingólfr Arnarson został pierwszym stałym osadnikiem na wyspie^[12] W następnych stuleciach Norwegowie i w mniejszym stopniu inni Skandynawowie wyemigrowali na Islandię, przywożąc ze sobą niewolników (lub chłopów pańszczyźnianych) pochodzenia gaelickiego.

Wyspa była zarządzana jako niezależna wspólnota pod rządami rodzimego parlamentu Althing, jednego z najstarszych funkcjonujących zgromadzeń ustawodawczych na świecie. Po okresie konfliktów społecznych Islandia weszła w XIII wieku pod panowanie norweskie. Utworzenie unii kalmarskiej w 1397 roku zjednoczyło królestwa Norwegii, Danii i Szwecji. W ten sposób Islandia wraz z Norwegią wstąpiła do unii. Następnie przeszła pod panowanie duńskie po odłączeniu się Szwecji od unii w 1523 r. Królestwo duńskie na siłę wprowadziło luteranizm na Islandię w 1550 r.^[13]

Pod wpływem ideałów nacjonalizmu po rewolucji francuskiej, walka Islandii o niepodległość nabrała kształtu i zakończyła się Aktem Unii Duńsko-Islandzkiej w 1918 r., wraz z utworzeniem Królestwa Islandii, dzielącego poprzez unię personalną urzędującego monarchę Danii. Podczas okupacji Danii podczas II wojny światowej, Islandia większością głosów zdecydowała o przyjęciu republiki w 1944 r., kończąc w ten sposób pozostałe formalne więzy z Danią. Chociaż Althing zostało zawieszone w latach 1799–1845, republice wyspiarskiej przypisuje się utrzymanie najstarszego i najdłużej działającego parlamentu na świecie.

Do XX wieku Islandia utrzymywała się głównie z rybołówstwa i rolnictwa. Uprzemysłowienie rybołówstwa i pomoc z planu Marshalla po II wojnie światowej przyniosły dobrobyt, a Islandia stała się jednym z najbogatszych i najbardziej rozwiniętych krajów na świecie. W 1994 r. stała się częścią Europejskiego Obszaru Gospodarczego, co zdywersyfikowało gospodarkę na sektory takie jak finanse, biotechnologia i produkcja.

Islandia ma gospodarkę rynkową ze stosunkowo niskimi podatkami w porównaniu z innymi krajami OECD^[14], a także najwyższą liczbą związków zawodowych na świecie^[15]. Utrzymuje model nordycki opieki społecznej, który zapewnia swoim obywatelom powszechną opiekę zdrowotną i wyższe wykształcenie^[16]. Islandia zajmuje wysokie miejsca w międzynarodowych porównaniach krajowych wyników, takich jak jakość życia, edukacja, ochrona swobód obywatelskich, przejrzystość rządu i wolność gospodarcza.

Kultura Islandii opiera się na skandynawskim dziedzictwie narodu. Większość Islandczyków to potomkowie osadników nordyckich i gaelickich. Islandzki, język północnogermański, pochodzi ze staronordyckiego i jest blisko spokrewniony z językiem farerskim. Dziedzictwo kulturowe kraju obejmuje tradycyjną kuchnię islandzką, literaturę islandzką i średniowieczne sagi. Islandia ma najmniejszą populację ze wszystkich członków NATO i jako jedyna nie ma stałej armii, posiada jedynie lekko uzbrojoną straż przybrzeżną^[17].

↑ 1. desember 1918 varð Ísland fullvalda ríki. skutull.is, 2009-12-01. [dostęp 2014-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-10)]. (isl.).
↑ Hans Jacob Debes: Ìsland – land og ríki. Tórshavn: Føroya Skúlabókagrunnur, 1994, s. 90. (far.).
↑ 17. júní 1944. ruv.is. [dostęp 2014-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-30)]. (isl.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
↑ Populacja Islandii szybko zbliża się do 400 000 [online] [dostęp 2023-01-23] .
↑ Islandia ma 368 590 mieszkańców – ICELAND NEWS [online], icelandnews.is [dostęp 2021-02-04] (pol.).
↑ Statistics Iceland: Population by origin and citizenship. [dostęp 2012-12-21]. (ang.).
↑ Statistics Iceland: Population by origin and citizenship. [dostęp 2012-12-21]. (ang.).
↑ Do 2023 roku była zalecana długa nazwa Republika Islandii, która nie występuje w konstytucji Islandii, zob. uchwała KSNG przyjęta na 126. posiedzeniu, Protokół między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Islandii o zmianie Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Islandii w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku, sporządzonej w Reykjavíku dnia 19 czerwca 1998 r., podpisany w Reykjavíku dnia 16 maja 2012 r. Dz.U. z 2013 r. poz. 1353. Nazwa Republika Islandii występuje także w poradniku stylu Unii Europejskiej, zob. Style guide for authors., (Poprzednia edycja poradnika stylu UE odradzała używanie określenia „Republika Islandii”, ale zmieniło się to w wydaniu z 2019, które przedstawia tę nazwę jako oficjalną.), Publications Office of the European Union, 5 marca 2019, s. 41, DOI: 10.2811/556722 [dostęp 2019-05-01] (ang.).
↑ Philippon, Mélody; Von Hagke, Christoph; E. Reber, Jacqueline. Cutting-Edge Analogue Modeling Techniques Applied to Study Earth Systems. Page 99. 2020. „Iceland is the only place on Earth where a mid-ocean ridge is exposed above sea level, atop the extensional plate boundary separating the North American plate and the Eurasian plate.”.
↑ Rae, Alison. Earthquakes and Volcanoes. Page 9. 2008. „Iceland is the only part of the Mid-Atlantic Ridge that rises above sea-level, and its central volcanic plateau is erupting almost constantly.”.
↑ Richard F.R.F. Tomasson Richard F.R.F., Iceland, the first new society, University of Minnesota Press, 1980, p. 63, ISBN 978-0-8166-0913-0 .
↑ Jón R.J.R. Hjálmarsson Jón R.J.R., History of Iceland: From the Settlement to the Present Day., Iceland Review, 1993 .
↑ OECD Tax Database, Oecd.org, 25 stycznia 2010 [dostęp 2010-01-26] (ang.).
↑ The leading source of labour statistics - ILOSTAT [online], ilo.org [dostęp 2024-04-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-13] (ang.).
↑ https://web.archive.org/web/20050818131819/http://www.borg.hi.is/ChildWelfare
↑ The Military Balance, 2014, The International Institute of Strategic Studies (IISS), 2014 .

[1] 1. desember 1918 varð Ísland fullvalda ríki. skutull.is, 2009-12-01. [dostęp 2014-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-10)]. (isl.).

[2] Hans Jacob Debes: Ìsland – land og ríki. Tórshavn: Føroya Skúlabókagrunnur, 1994, s. 90. (far.).

[3] 17. júní 1944. ruv.is. [dostęp 2014-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-30)]. (isl.).

[IMF-4] Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).

[5] Populacja Islandii szybko zbliża się do 400 000 [online] [dostęp 2023-01-23] .

[6] Islandia ma 368 590 mieszkańców – ICELAND NEWS [online], icelandnews.is [dostęp 2021-02-04] (pol.).

[7] Statistics Iceland: Population by origin and citizenship. [dostęp 2012-12-21]. (ang.).

[8] Statistics Iceland: Population by origin and citizenship. [dostęp 2012-12-21]. (ang.).

[9] Do 2023 roku była zalecana długa nazwa Republika Islandii, która nie występuje w konstytucji Islandii, zob. uchwała KSNG przyjęta na 126. posiedzeniu, Protokół między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Islandii o zmianie Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Islandii w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku, sporządzonej w Reykjavíku dnia 19 czerwca 1998 r., podpisany w Reykjavíku dnia 16 maja 2012 r. Dz.U. z 2013 r. poz. 1353. Nazwa Republika Islandii występuje także w poradniku stylu Unii Europejskiej, zob. Style guide for authors., (Poprzednia edycja poradnika stylu UE odradzała używanie określenia „Republika Islandii”, ale zmieniło się to w wydaniu z 2019, które przedstawia tę nazwę jako oficjalną.), Publications Office of the European Union, 5 marca 2019, s. 41, DOI: 10.2811/556722 [dostęp 2019-05-01] (ang.).

[10] Philippon, Mélody; Von Hagke, Christoph; E. Reber, Jacqueline. Cutting-Edge Analogue Modeling Techniques Applied to Study Earth Systems. Page 99. 2020. „Iceland is the only place on Earth where a mid-ocean ridge is exposed above sea level, atop the extensional plate boundary separating the North American plate and the Eurasian plate.”.

[11] Rae, Alison. Earthquakes and Volcanoes. Page 9. 2008. „Iceland is the only part of the Mid-Atlantic Ridge that rises above sea-level, and its central volcanic plateau is erupting almost constantly.”.

[12] Richard F.R.F. Tomasson Richard F.R.F., Iceland, the first new society, University of Minnesota Press, 1980, p. 63, ISBN 978-0-8166-0913-0 .

[13] Jón R.J.R. Hjálmarsson Jón R.J.R., History of Iceland: From the Settlement to the Present Day., Iceland Review, 1993 .

[14] OECD Tax Database, Oecd.org, 25 stycznia 2010 [dostęp 2010-01-26] (ang.).

[15] The leading source of labour statistics - ILOSTAT [online], ilo.org [dostęp 2024-04-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-13] (ang.).

[16] ttps://web.archive.org/web/20050818131819/http://www.borg.hi.is/ChildWelfare

[17] The Military Balance, 2014, The International Institute of Strategic Studies (IISS), 2014 .

[1]

[2]

[3]

[6]

[4]

[5]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]